ATALA V. Familiei laguntzeko politika publikoak Europan eta EAEn. Azterketa konparatiboa
1. Sarrera
Kapitulu honen helburua herrialde europarrek familiei laguntzeko garatutako politika desberdinak alderatu eta aztertzea da, baita beren orientazio, apustu eta emaitzak ere, horrela, gure errealitatean esku-hartzea hobetzeko irakaskuntza interesgarriak hartu baitaitezke.
Haurtzaroa, ezintasuna eta mendetasuna, eta adineko pertsonak bezalako aldagaiak hobeto aztertzeko, bada, honakoak landuko dira:
Hasteko, kolektibo hauen gaineko laguntza publikoaren esparruko datuak, ahalegin absolutuari eta erlatiboari dagokienez. Hiru azpi-kolektiboen banakako eta baterako azterketa alderatuz gero, hobeto interpretatu ahalko dira herrialde bakoitzaren gaitasunak eta lehentasunak.
Bigarrenik, herrialde bakoitzeko familien esku jarritako baliabide ekonomikoen azterketa konparatiboa egingo da (bai babes zuzenena –cash benefits–, bai zerga-kenkariena –tax deductions–). Hala, argiago ikusi ahalko da babesen intentsitatea.
Hirugarrenik, herrialde europar desberdinetan familien laguntza-arloko beharrizanak asetzeko familien esku dauden programa, zerbitzu eta baliabideak aztertuko dira.
Horrela jakin ahalko dugu ea jarduera-unitate europar bat dagoen (edo, gutxienez, patroi bateratu batzuk), arlo honetan herrialde europar desberdinen artean dauden antzekotasun eta aldeak identifikatuz eta eredu horietan familiei laguntzeko politiken xede kolektiboak zeintzuk diren antzemanez, familia-ereduaren eta estatuak erakunde honekin duen harremanaren ulermen desberdinen arabera. Hori guztia, izan ere, Europan estatu-mota desberdinek izan dituzten eredu politiko eta sozialen oinordetza da.
Halaber, eta eredu eta herrialde bakoitzarekin lotutako ezaugarri desberdinak aztertuz, EAEren kokapen bat zehazten saiatuko gara familiei laguntzeko politikei dagokienez. Horretarako, indar-gune eta hobekuntza-arlo nagusiak identifikatuko ditugu eta beste zein errealitate europarrentzako erreferentzia izan litezkeen aztertuko dugu.
2. Familiei laguntzeko politika
eredu nagusiak Europan
Txosten honen lehen kapituluan adierazitakoaren arabera, herri administrazioak familiei laguntzeko egiten dituen esku-hartzeak ez dira neutralak eta gizarte-eredu jakin bat lortzera bideratzen dira. Bide horretan, bada, eragina dute jaiotza-tasaren orientazioak, familia-harremanen pribatutasunak (familiaratze-prozesuen edo disfamiliaratzearen bidez) edo aukera-berdintasunak, besteak beste.
Hori dela eta, alde nabarmenak aurkitzen ditugu herrialde desberdinetan, eredu batzuetan familiei laguntzeko politikak argi eta garbi baitaude orientatuta jaiotza-tasa eta zerbitzuen unibertsaltasuna sustatzera, eta, beste batzuetan, ordea, esku-hartze publikoa haurren babesik gabeko egoera posibleetan soilik ematen baita.
Horrenbestez, kasu batzuetan sistema unibertsalistak aurkituko ditugu, eta, beste batzuetan, aldiz, baliabide murritzak dituzten familientzako esku-hartzeak soilik aurreikusiko dira (means-tested). Era berean, eredu batzuetan gehiago babesten da haurtzaroa eta beste batzuetan adineko pertsonen edota mendetasun-egoeran dauden pertsonen babesak garrantzi handiagoa dauka. Azkenik, jarduera publikoa bideratzeko eredu desberdinak ikusiko ditugu, kasu batzuetan bideratze hori zuzena izango baita eta beste batzuetan hirugarren sektoreko erakundeen (laikoak edo erlijiosoak) bidez emango baita.
Aldagai horiek batzean, egile desberdinek sailkapenak ezarri ahal izan dituzte Europan familiaren arloan dauden politika publikoko ereduen gainean, eta, nahiz eta horien artean aldeak dauden1, puntu ugari errepikatu egiten dira.
Txosten honen xedeetarako, familiei laguntzeko erakunde arteko II. planak egindako sailkapena jarraituko dugu, eredu horietako hiru hautatuta: eskandinaviarra, kontinentala eta mediterraneoa, EAErako errealitaterik hurbilenak eta erreferentzialenak baitira. Horien ezaugarri nagusiak, bada, honakoak dira:
Eskandinaviarra: aukera-berdintasunean, uztartzean eta emakumeen laneratzean oinarritua, haurren ongizateari bereziki erreparatuta. Prestazio familiarrak zergen bidez finantzatzen dira eta gizarte zibilaren eta gobernuaren arteko lankidetza-ereduaren bidez egiten da lan. Eredu horretatik Danimarka, Norvegia, Suedia eta Finlandia aztertu dira.
Kontinentala: Subsidiariotasunaren printzipioaren eragina daukan Europako erdialdeko eredua. Politika familiarretan, historikoki, familia-buruaren kontzeptua nagusitu izan da. Haurrak eta emakumeak familien harremanen menpe egon daitezke. Prestazio familiarrak kontribuzioen eta zergen artean finantzatzen dira eta gizarte zibilak zeregin garrantzitsua dauka politikak ezartzeko orduan. Multzo honetan sartuko lirateke Frantzia, Belgika, Luxenburgo, Herbehereak, Alemania eta Austria, eta, apur bat aldenduta, Erresuma Batua eta Irlanda.
Mediterraneoa: Sistema kontinentalarekin hainbat antzekotasun ditu eta gizon sustengatzailearen ereduaren intentsitate historikoa altuagoa da. Estatuak babes ez oso intentsua ematen du eta familiaren jarduera bizia da. Hirugarren sektorearekiko harremana ahula da eta arlo horretako finantzazioak urriak. Bestalde, gizarte-erakundeek ez dute laguntzen politikak garatzeko orduan. Talde honetan Espainia, Italia eta Portugal aztertu dira.
Edonola ere, ez dira esparru estanko eta baztertzaileak. Sailkapen honek zerikusi handiagoa dauka estatuaren ulermenarekin eta estatuak beste gizarte-agente batzuekiko ezartzen duen harremanarekin, banaketa geografiko zorrotz batekin baino.
Berez, eta multzokako sailkapen hauek egindako azterketa desberdinetan oso ohikoak diren arren, batzuetan nahasleak dira. Izan ere, herrialdeen politikak aldatu eta garatu egiten dira gobernu baten edo bestearen zeinuaren arabera, eta, horrez gain, zenbaitetan ekintza-ildo jakin batean eredu baten ezaugarriak hartzen dituzte eta beste politika batean beste eredu batenak. Horrenbestez, eredu baten ezaugarri nagusiak dituzten herrialde edo eskualdeez mintza gaitezke, baina baita beste bati lotutako ezaugarri partzialez ere.
Adibide bat jartzearren, eredu mediterraneoaren izenak Italia edo Espainia bezalako herrialdeentzat kokapen erreferentziala ezartzen du, baina ez da irizpide hertsiki geografikoa denik pentsatu behar. Izan ere, Frantzia, kokapenagatik, eredu horretan sartuko litzateke, baina bere politika publikoak ezin dira sailkapen horretan kokatu. Bestalde, Irlanda, adibidez, kokapenagatik herrialde kontinentala da, baina sarritan bere politikak eredu horretakoez bestelakoak dira. Horixe gertatzen da, kapituluan zehar ikusi ahalko dugunez, EAEren kasuan, ezaugarri mistoak baititu.
Azterketa pertsonalizatuagoa egiten badugu, antolaketa-modu desberdinak aurkitzen ditugu herrialdearen arabera, nahiz eta ia guztietan bi jarrera berdin aurki ditzagun:
Batetik, familiaren gaineko eskumen nagusiak dituen ministerio bat egon ohi da. Normalean, “Familia eta Gazteria”, “Gizarte Zerbitzuak eta Familia” edo “Ekonomia eta Familia”.
Bestetik, familia-politikak koordinatzen dituen organismo bat egon ohi da, eremu honetan, neurri zehatzez gain, etxebizitza edo hezkuntza bezalako arloak hartu behar baitira kontuan, zeharka.
Hurrengo azterlanetan ikusiko ahalko denez (azterketa zehatzeko 3. eranskineko 1. taulan kontsulta daiteke), familiei laguntzeko politika aurreratuenak dituzten herrialdeek egitura-garrantzi handiagoa ematen diete familiei beren gobernu-antolakuntzetan, zeharkako eskumenak dituzten lan-taldeen bidez (edo ministerioko sailen bidez), eraginkortasunez jardun dezaten familiei laguntzeko neurriak diseinatzeko orduan gobernu-eremu desberdinetan.
Antolakuntzaren gaineko jardunbide onak daude Frantzian (zeharkako eskumenak eta monitorizazio-gaitasuna dauzkan lan-talde zehatz bat dago), Suedian (zuzenean lehen ministroaren bulegoaren menpe dagoen koordinazio-bulego bat dago eta bertan ordezkatuta daude alderdi politiko nagusiak, denboran zehar iraungo duten politika adostuak diseinatzeko) edo Belgikan (ministerio arteko gaikako batzorde bat dago).
1 Eremu honetan beharbada desadostasunik handiena zera da, Esping-Andersenek ukatu egiten duela eredu mediterraneo propio bat dagoela (kontinentalaren muturreko aldagaia dela iritzita) eta beste egile askoren ustez (tartean azterlan hau) ezaugarri desberdin baino berdin gehiago dago esparru mediterraneoko herrialdeen barruan.
3. Familiei laguntzeko politiketako gastu publikoak Europan
Europako ongizate-ereduek intentsitate desberdinak ematen dizkiote familia osatzen duten taldeen arretari. Horrenbestez, arreta-maila desberdinak daude eta batzuk beste batzuk baino arreta hobea eskaintzen dute, ereduaren arabera (eta, ondorioz, herrialdearen arabera).
Horrenbestez, herrialde batzuen arreta-gune nagusia adineko pertsonak edo ezintasuna izan litezke, eta haurrengan arreta-maila baxuagoa jarriko litzateke; beste eredu batzuek, aldiz, arreta parekideagoa ematen diete hiru azpi-talde horiei.
Europako erradiografia konparatiboa egiteko, txosten honetan egiturazko bi adierazle aztertuko dira, ahalegin publikoaren ikuspegi absolutu eta erlatiboa eskaintzen dutela uste baitugu:
Alde batetik, herrialde bakoitzaren ahalegin erlatiboa aztertu da, eta, horretarako, herrialde bakoitzak hiru espazio horietan familiari eskaintzen dion BPG portzentajea hartu da oinarritzat. Hala, herrialde bakoitzak bere eskumenen harira egiten duen ahaleginarekin alderatu daiteke. Adierazle honetan herrialde bakoitzaren lehentasunak ikusi ahalko ditugu, eskuragarri dauden baliabideen barruan.
Bestetik, herrialde bakoitzak hiru eremu horietan per cápita eskaintzen dituen baliabideak aztertu dira, familiei laguntzeko politika publikoek balio absolututan duten eraginaren ikuspegia eduki ahal izateko. Adierazle horrek, hain zuzen, herrialde bakoitzaren benetako gaitasuna erakutsiko digu (eta bere lehentasunekin alderatu ahalko dugu).
Egiturazko adierazle hauen azterketari esker, herrialde bakoitzeko orientazioari eta lehentasunei buruzko galderak erantzun ahalko ditugu familia osatzen duten kolektiboei dagokienez, baita EAEk dimentsio horiekin lotutako espazio europarrean okupatzen duen tokia ere.
Aurretiazko gogoeta metodologiko batzuk
Familiei laguntzeko politiken egiturazko adierazleak aztertu baino lehen, aurretiazko hiru gogoeta metodologiko hartu behar dira kontuan, azterketa konparatiboaren azken emaitza baldintzatzen baitute eta kontuan hartu behar baitira dagokion balioa emateko orduan:
Kolektibo desberdinen azterketa. Txosten honek aztertzen duen xedeari jarraiki, haurtzaroa, ezintasuna eta mendetasuna eta adineko pertsona azpi-kolektiboak aztertzea erabaki da (lehendabizi banaka eta gero alderatuta), ikerketa-taldearen ustez familiaren esparruan eragin gehien izan dezaketen hiru egoerak baitira.
Datuen antzinatasuna. Jarraian ikusiko denez (eta txosten honen aurreko kapituluetan adierazi dugunez), datuen egunerokotasuna ez da egokiena. Izan ere, oraintsu (2013) argitaratu diren datuak diren arren, datuok 2008 eta 2009. urteetan jaso ziren. Antzeko azterlanek datu zaharragoak ere erabiltzen dituzten arren, azken urteetan krisi ekonomikoaren eragina oso garrantzitsua izan da herrialde europarretan eta gizarte-babeseko sistemak jasan dituzten aldaketak ere oso esanguratsuak izan dira.
Datuen alderagarritasuna. Metodologiari dagokionez, gehien alderatu daitezkeen iturriak erabiltzeko ahalegin handia egin den arren (SEEPROS metodologia europarra), barne-desberdintasunak daude bilketan, herrialdearen arabera1. Hori guztia dela eta, datu hauek erreferentzia gisa ulertu behar dira, akatsik gabeko errealitate ordez, herrialde bakoitzaren barne-antolaketaren arabera kasu nazional batean jaso daitezkeelako eta ez beste batean2. Jasotako item nagusiak honakoak dira:
(11. taula) . Estatistika-itemen azterketa konparatiboa, estatistika-motaren arabera
Haurtzaroa (SEEPROS funtzioa: familia eta seme-alabak) |
Ezintasuna (SEEPROS funtzioa: ezintasuna) |
Adineko pertsonak (SEEPROS funtzioa: zahartzaroa) |
Diru-laguntzak | ||
---|---|---|
✓ Prestazio familiarrak ✓ Amatasun– eta aitatasun-baimena ✓ Beste onura ekonomiko batzuk (familientzako transferentziak) |
✓ Ezintasunaren ziozko pentsioak ✓ Gaixotasunaren ziozko pentsioak ✓ Beste onura ekonomiko batzuk (familientzako transferentziak) |
✓ Pentsioak ✓ Beste onura ekonomiko batzuk (familientzako transferentziak) |
Programak eta zerbitzuak | ||
✓ Arreta-sistema formalak (zentroak eta programak, etab.) ✓ Arreta-sistema ez formalak (etxeko zaintza, etab.) ✓ Gauzazko beste prestazio batzuk |
✓ Egoitza-zaintza ✓ Etxez-etxeko laguntza ✓ Errehabilitazio-zerbitzuak ✓ Gauzazko beste prestazio batzuk |
✓ Egoitza-zaintza ✓ Etxez-etxeko laguntza ✓ Gauzazko beste prestazio batzuk |
Iturria:
bertan egina, EUSTAT (2010c), EUROSTAT (2013) eta OCDE (2013) oinarri hartuta.
Edonola ere, eta adierazitako neurriak gorabehera, azterketa konparatibo hau oso interesgarria iruditzen zaigu. Izan ere, datuetan desadostasun txikiak dauden arren, dauzkagun erreferentziarik homogeneoenak eta berrienak dira, eta, gainera, ikuspegi argia islatzen dute –bestalde aurretik egindako beste azterlan batzuetan berretsia izan dena, esaterako De Villota (2009) eta, oraintsuago, SIIS (2013a) edo Esping-Andersenen (2013) azterlanetan– herrialdeen joeren gainean, oro har ikuspegi zuzena izanik.
1 EUROSTAT, OCDE eta EUSTAT-en orri metodologikoek datuak biltzeko prozesu bakoitzeko berezitasun eta salbuespen ugari adierazten dituzte. Izan ere, herrialde bakoitzean antolaketa desberdinak daude eta, batez ere, ulermen eta ikuspegi desberdinak. Horren ondorioz, hain zuzen ere, hezkuntzarekin lotutako elementuak kanpoan gelditu behar izan dira, datu-bilketan akordio metodologikorik lortu ez delako. Era berean, ezintasun edo mendetasunean edota adineko pertsonengan item jakin batzuk sartzea herrialde bakoitzak bere gizarte-arretarako ereduaren gainean duen ikuspegiaren araberakoa da eta, ondorioz, desadostasunak sortzen dira alderatzeko orduan.
2 Arazo metodologiko honen adibide argi bat 4. kapituluan izaera bikoitzeko (adibidez, hezkuntza eta uztartzea) zerbitzu gisa aipatzen genituen elementuekin lotuta dago. Haurreskolek, esaterako, aldaketak eragiten dituzten datu-bilketan. Izan ere, gizarte-eskumenetik eskaintzen badira, kasu nazional jakin baterako jasoko dira, eta hezkuntza-eskumenetik eskaintzen badira (EAEren kasuan bezala), aldiz, kanpoan geldituko dira.
3.1. Haurtzaroa
Orokorrean Europako iparraldeko eta erdialdeko herrialdeak (baita Frantzia, familiei laguntzeko politika tradizional oso errotua duelako, eta Irlanda ere, jaiotza-politikagatik) dira haurrekin lotutako neurriak babesteko baliabide gehien erabiltzen dituztenak BPG portzentajean.
Hala, Luxenburgo, Danimarka, Erresuma Batua, Irlanda eta Suedia haurren politiketara bideratutako BPGren %3,5en gainetik daude, eta kapitulu honetan BPGren gastu txikiena izan duten herrialdeak, funtsean, esparru mediterraneokoak dira (Italian, Portugalen eta Espainian %2 baino gutxiago), Herbehereak bereziki nabarmentzen delarik.
(12. taula) . Haurtzaroaren gaineko gastua BPG portzentajean
1995 | 2000 | 2007 | 2009 | |
Alemania | % 2,2 | % 2,1 | % 1,8 | % 2,1 |
Austria | % 3,0 | % 2,8 | % 2,6 | % 2,9 |
Belgika | % 2,3 | % 2,6 | % 2,6 | % 2,8 |
Danimarka | % 3,8 | % 3,5 | % 3,5 | % 3,9 |
Espainia | % 0,4 | % 1,0 | % 1,2 | % 1,5 |
Finlandia | % 4,1 | % 3,1 | % 2,8 | % 3,3 |
Frantzia | % 2,7 | % 3,0 | % 3,0 | % 3,2 |
Herbehereak | % 1,7 | % 1,9 | % 2,0 | % 1,7 |
Irlanda | % 2,1 | % 2,0 | % 2,9 | % 4,1 |
Italia | % 0,6 | % 1,1 | % 1,4 | % 1,6 |
Luxenburgo | % 2,6 | % 3,2 | % 3,2 | % 4,0 |
Norvegia | % 3,5 | % 3,1 | % 2,8 | % 3,2 |
Portugal | % 0,7 | % 1,0 | % 1,2 | % 1,5 |
Erresuma Batua | % 2,3 | % 2,7 | % 3,3 | % 3,9 |
Suedia | % 3,7 | % 3,0 | % 3,4 | % 3,8 |
EAE | % 0,4 | % 0,4 | % 0,8 | % 1,0 |
Iturria: bertan egina, EUSTAT (2013) eta OCDE (2013) oinarri hartuta.
(11. grafikoa) . Haurtzaroaren gaineko gastu publikoa BPG portzentajean 2009an
Espainian, herrialde mediterraneoko beste eredu batzuetan bezala (Italia, Portugal), babes publikoaren zenbatekoa oso urria zen (%0,5 inguruan 1995ean) eta nahiz eta nabarmen igo den (2009an %1,5era iritsi arte), oraindik ere oso urrun dago familiei laguntzeko politiken barruan haurtzaroaren aldeko apustu sendoena egiten duten herrialdeetakoetatik.
(12. grafikoa) . Haurtzaroaren gaineko gastu publikoaren bilakaera BPG portzentajean
Iturria: bertan egina, EUSTAT (2013) eta EUROSTAT (2013a) oinarri hartuta.
Joera horixe bete-betean aplikatu daiteke EAEn. 1995ean, zehazki, EB osoko daturik baxuena zuen (BPGren %0,4), eta, egun %1era igo duen arren (datu erlatibo eta partziala, gero ikusiko dugun bezala), haurtzaroaren gaineko politiketan
BPGren ahalegin gutxien egiten duena da oraindik ere (behintzat erabilitako metodologiaren arabera), batez besteko mediterraneoaren azpitik eta Luxenburgo baino %3 beherago, adibidez.
Haurtzaroaren gaineko per cápita gastuari dagokionez, EAE Portugalen aurretik soilik dago Europako azterketa konparatiboan. Gastua, zehazki, ez da urtean 300 €-ra iristen, Espainia edo Italia bezalako herrialdeen eta batez besteko europarraren azpitik.
Logikoa denez, eredu kontinentaleko herrialdeen azpitik ere badago, horien per cápita gastua 600 eta 1.000 €-koa baita (Belgika, Frantzia edo Alemania) eta oso urrun dago Eskandinaviako eredukoetatik eta Irlandatik (urtean per cápita 1.000 € baino gehiago) eta, batez ere, Luxenburgotik (2.000 € baino gehiago).
(13. taula) . Per cápita gastua haurtzaroan
2003 | 2006 | 2008 | 2010 | |
Alemania | 798,00 € | 790,00 € | 828,00 € | 946,00 € |
Austria | 818,00 € | 853,00 € | 876,00 € | 959,00 € |
Belgika | 526,00 € | 554,00 € | 585,00 € | 620,00 € |
Danimarka | 970,00 € | 1.049,00 € | 1.206,00 € | 1.268,00 € |
Espainia | 229,00 € | 293,00 € | 339,00 € | 352,00 € |
Finlandia | 652,00 € | 762,00 € | 855,00 € | 889,00 € |
Frantzia | 582,00 € | 680,00 € | 697,00 € | 711,00 € |
Herbehereak | 353,00 € | 463,00 € | 405,00 € | 397,00 € |
Irlanda | 707,00 € | 816,00 € | 937,00 € | 1.040,00 € |
Italia | 252,00 € | 282,00 € | 326,00 € | 322,00 € |
Luxenburgo | 1.934,00 € | 2.014,00 € | 2.502,00 € | 2.328,00 € |
Norvegia | 945,00 € | 1.089,00 € | 1.206,00 € | 1.301,00 € |
Portugal | 221,00 € | 214,00 € | 240,00 € | 264,00 € |
Erresuma Batua | 439,00 € | 433,00 € | 467,00 € | 496,00 € |
Suedia | 731,00 € | 844,00 € | 925,00 € | 916,00 € |
EAE | – | 158,00 € | 218,00 € | 297,00 € |
EB27 | – | 482,00 € | 519,00 € | 555,00 € |
Iturria:
bertan egina, EUSTAT (2013) eta EUROSTAT (2013a) oinarri hartuta.
(13. grafikoa) . Haurtzaroaren gaineko per cápita gastua 2009an
Hala ere, datu hauek kontu handiz aztertu behar dira. Izan ere, gizarte-izaerako aldaketa europarretan, lehen azaldu bezala, gizarte-babesarekin hertsiki lotutako elementuak soilik sartzen dira.
EAEren kasuan arazo metodologiko bat da hori. Izan ere, gure lurraldean familiengana zuzenean zuzendutako elementu batzuk ez datoz gizarteko azpisistematik, baizik eta, adibidez, hezkuntzaren eremutik ematen dira, eta, eremu horietan, hain zuzen ere, EAEk ezaugarri desberdinak ditu, ez direnak gizarte-arretarako sisteman sartzen eta, beraz, ez direnak estatistika alderatuan jasotzen. Ondorioz, estatistikak benetakoa baino babes publiko txikiagoa islatzen du.
Kasu zehatz honetan, beraz, Europa mailako estatistika alderagarriak kanpoan uzten ditu datu interesgarri batzuk, eta, beraz beste iturri zehatzago batzuetara jo behar dugu. Haurren pobrezia Euskadin (SIIS, 2013a) txostenaren arabera, berez “adingabeko pertsona bakoitzeko gastuei dagokienez (…) gastua Estatu osokoa baino %10 altuagoa dela antzeman da. Horrenbestez, Espainian, familiei laguntzeko politiken gaineko gastua 1.859 €-koa da adingabeko, eta, EAEn, aldiz, gastu hori 2.076 €-koa da adingabe bakoitzeko”.
Adibide bat jartzearren, eta maila zehatzagoan, “haur-hezkuntzari dagokionez, hau da, 0-6 urte artekoa (…) EAEko gastua %30 altuagoa da”, eta amatasunaren ziozko errenten arloan (Eusko Jaurlaritzaren uztartze-laguntzak barne) “gastua 132 €-koa adingabe bakoitzeko, estatu-mailako 75 €-en aldean”1.
Faktore zuzentzaile hori aplikatuta, egoera hobea ageri da balio absolutuko babesari dagokionez (ez BPGri dagokionez) haurtzaroaren eta familiaren esparruan, Estatuarekin alderatuta (eta gainerako autonomia-erkidegoekin), batez ere haur-hezkuntzaren eta uztartze-lanen gaineko laguntzen arloan, hurrengo taulan ikus daitekeenez.
(14. taula) . Familiei eta haurrei laguntzeko politiken gaineko per cápita gastu osoa adingabe bakoitzeko.
EAE/Espainia azterketa konparatiboa
GUZTIRA | % 1 | 2.076,00 € | % 1,3 | 1.859,00 € |
EAE | Espainia | |||
BPG % | € per cápita | BPG % | € per cápita | |
Diru-laguntzak | % 0,34 | 703,00 € | % 0,54 | 719,00 € |
Kargurako umeen ziozko zenb. | % 0,08 | 165,00 € | % 0,17 | 231,00 € |
Amatasunaren errentak | % 0,16 | 335,00 € | % 0,17 | 223,00 € |
Jaiotzaren ziozko laguntza | % 0,06 | 132,00 € | % 0,06 | 75,00 € |
Gauzazko beste prestazio batzuk | % 0,03 | 70,00 € | % 0,14 | 90,00 € |
Gauzazko prestazioak | % 0,66 | 1.373,00 € | % 0,85 | 1.140,00 € |
Ostatua | % 0,08 | 158,00 € | % 0,09 | 117,00 € |
Etxez-etxeko laguntza | % 0 | 3,00 € | % 0 | 5,00 € |
Haur-hezkuntza (0-6 urte) | % 0,56 | 1.162,00 € | % 0,59 | 792,00 € |
Gauzazko beste prestazio batzuk | % 0,02 | 50,00 € | % 0,17 | 226,00 € |
Iturria: SIIS (2013a).
Datu horien arabera, nahiz eta ezin diren Europa mailako beste kopuru estandarizatu batzuekin alderatu, seme-alabak dituzten familiei laguntza ematen zaie oraindik ere, baina nabarmen igo da azken hamarkadetan (beste herrialde europar batzuetan inbertsioa geldi edo beherantz egon den bitartean), oso urrun dago oraindik estandar europarretatik eta seguru asko gure inguru hurbileko herrialdeen azpitik, Italia edo Frantzia kasu.
Era berean, datuoi jarraiki, per cápita BPG oso altua denez eta biztanleria-piramidea oso zahartuta dagoenez, portzentaje-ahalegin txikiagoarekin (berez, aztertutako partida guztietan estatukoa baino ahalegin txikiagoa dute BPGri dagokionez) etekin ekonomiko handiagoak lortzen dira seme-alabak dituzten familiei laguntza emateko orduan. Hau da, Estatuak osorik egiten duen ahalegin proportzionalki txikiagoa kontuan hartuta, per cápita laguntza handiagoa da.
3.2. Ezintasunak dituzten pertsonak
Ezintasunaren kasuan, EAE apurka-apurka laguntza publikoa areagotzen joan da, 2009n bere BPGren %1,6ra iritsi arte. Kopuru hori batez besteko zifra bat da testuinguru europarrean eta Austria eta Italiako kopuruen antzera kokatzen du, Belgika, Espainia edo Alemania bezalako herrialdeen gainetik.
Bestalde, estatu-mailan, Espainian laguntza egonkorragoa izan da (bere BPGren %1,35 inguruan), EAEkoa baino bi hamartar beherago, nahiz eta alemanaren antzera eta irlandar, luxenburgotar eta frantsesaren gainetik.
(15. taula) . Ezintasunaren gaineko gastua BPG portzentajean
1995 | 2000 | 2007 | 2009 | |
Alemania | % 1,1 | % 1,1 | % 1,0 | % 1,3 |
Austria | % 2,2 | % 2,1 | % 1,6 | % 1,6 |
Belgika | % 1,3 | % 1,2 | % 1,3 | % 1,5 |
Danimarka | % 1,9 | % 1,7 | % 2,0 | % 2,2 |
Espainia | % 1,3 | % 1,3 | % 1,3 | % 1,4 |
Finlandia | % 3,6 | % 2,5 | % 2,0 | % 2,3 |
Frantzia | % 1,1 | % 1,0 | % 1,1 | % 1,1 |
Herbehereak | % 3,5 | % 3,2 | % 2,6 | % 1,9 |
Irlanda | % 0,8 | % 0,7 | % 0,9 | % 1,2 |
Italia | % 1,5 | % 1,4 | % 1,5 | % 1,7 |
Luxenburgo | % 2,2 | % 1,9 | % 1,1 | % 1,1 |
Norvegia | % 2,4 | % 2,3 | % 2,4 | % 2,8 |
Portugal | % 1,7 | % 1,8 | % 1,8 | % 1,7 |
Erresuma Batua | % 2,5 | % 2,0 | % 2,0 | % 2,2 |
Suedia | % 2,2 | % 1,8 | % 2,0 | % 1,9 |
EAE | % 1,4 | % 1,4 | % 1,3 | % 1,6 |
Iturria:
bertan egina, EUSTAT (2013) eta OCDE (2013) oinarri hartuta.
(14. grafikoa) . Ezintasunaren gaineko gastu publikoa BPG portzentajean 2009an
Testuinguru europarrean, ezintasunaren gaineko laguntza publikoari buruzko beste ezaugarri interesgarri bat 1995. urteaz geroztik BPGrekiko proportzioan kasu gehienetan murriztu izana da, batez ere, Austria, Finlandia, Luxenburgo edo Herbehereak bezalako herrialdeetan, edo berau egonkor mantendu izana (adibidez Espainian edo Italian), Europako batez bestekoen azpiko kopuruak zituzten herrialde mediterraneoen kasuan salbu.
(15. grafikoa) . Ezintasunaren gaineko gastu publikoaren bilakaera BPG portzentajean
Iturria:
bertan egina, EUSTAT (2013) eta EUROSTAT (2013a) oinarri hartuta.
Halaber, interesgarria da Frantzia, Luxenburgo edo Irlanda bezalako herrialdeek ez dutela gainditu gastu publikoaren %1; oso datu deigarria, horien Barne Produktu Gordin altua kontuan hartuta.
Atal honetako per cápita gastu publikoari dagokionez, azpimarratzekoa da EAEn 483 €-koa izan zela, hau da, Europako batez bestekoa baino zerbait baxuagoa (528 €), baina herrialde mediterraneoen gainetik, nahiz eta Frantzian baino pixka bat baxuago (523 €, hori bai ahalegin erlatibo txikiagorekin lortuak).
(16. taula) . Per cápita gastua ezintasunean
2003 | 2006 | 2008 | 2010 | |
Alemania | 572,00 € | 609,00 € | 636,00 € | 670,00 € |
Austria | 660,00 € | 669,00 € | 647,00 € | 691,00 € |
Belgika | 492,00 € | 518,00 € | 548,00 € | 604,00 € |
Danimarka | 987,00 € | 1.190,00 € | 1.115,00 € | 1.230,00 € |
Espainia | 316,00 € | 370,00 € | 396,00 € | 416,00 € |
Finlandia | 755,00 € | 836,00 € | 930,00 € | 967,00 € |
Frantzia | 402,00 € | 483,00 € | 499,00 € | 523,00 € |
Herbehereak | 794,00 € | 744,00 € | 812,00 € | 787,00 € |
Irlanda | 225,00 € | 297,00 € | 347,00 € | 378,00 € |
Italia | 350,00 € | 358,00 € | 397,00 € | 416,00 € |
Luxenburgo | 1.464,00 € | 1.571,00 € | 1.458,00 € | 1.491,00 € |
Norvegia | 1.450,00 € | 1.658,00 € | 1.702,00 € | 1.814,00 € |
Portugal | 388,00 € | 414,00 € | 404,00 € | 394,00 € |
Erresuma Batua | 591,00 € | 693,00 € | 759,00 € | 645,00 € |
Suedia | 1.105,00 € | 1.284,00 € | 1.353,00 € | 1.223,00 € |
EAE | – | 413,00 € | 440,00 € | 483,00 € |
EB27 | – | 493,00 € | 524,00 € | 528,00 € |
Iturria:
bertan egina, EUSTAT (2013) eta EUROSTAT (2013a) oinarri hartuta.
(16. grafikoa) . Ezintasunaren gaineko per cápita gastu publikoa 2009an
3.3. Adineko pertsonak
Adineko pertsonei dagokienez, politiken gaineko ahaleginak alde nabarmenak islatzen ditu herrialde desberdinetan, ahalegin hori BPGren %4 ingurukoa izatetik %13 ingurura iristen baita.
(17. taula) . Adineko pertsonen gaineko gastua BPG portzentajean
1995 | 2000 | 2007 | 2009 | |
Alemania | % 7,8 | % 8,6 | % 8,5 | % 9,1 |
Austria | % 9,8 | % 9,9 | % 10,2 | % 11,5 |
Belgika | % 6,9 | % 6,8 | % 6,9 | % 7,9 |
Danimarka | % 6,2 | % 5,3 | % 5,5 | % 6,1 |
Espainia | % 8,1 | % 6,6 | % 6,1 | % 7,1 |
Finlandia | % 7,7 | % 6,7 | % 7,4 | % 9,0 |
Frantzia | % 10,4 | % 10,3 | % 10,8 | % 11,9 |
Herbehereak | % 4,6 | % 4,6 | % 4,5 | % 4,9 |
Irlanda | % 3,3 | % 2,3 | % 2,8 | % 4,0 |
Italia | % 9,2 | % 11,0 | % 11,6 | % 12,9 |
Luxenburgo | % 8,1 | % 6,9 | % 4,8 | % 5,8 |
Norvegia | % 5,1 | % 4,5 | % 4,4 | % 5,1 |
Portugal | % 6,0 | % 6,6 | % 9,1 | % 10,5 |
Erresuma Batua | % 5,0 | % 5,1 | % 5,2 | % 6,1 |
Suedia | % 7,4 | % 6,6 | % 6,6 | % 7,7 |
EAE | % 8,7 | % 8,5 | % 7,1 | % 8,9 |
Iturria:
bertan egina, EUSTAT (2013) eta OCDE (2013) oinarri hartuta.
(17. grafikoa) . Adineko pertsonen gaineko gastu publikoa BPG portzentajean 2009an
Ikus daitekeenez, herrialde kontinentalak (Frantzia, Austria, Alemania) eta mediterraneoak (Italia, Portugal) dira gastu publiko handia eskaintzen dutenak kapitulu honetan eta herrialde eskandinaviarrak (Norvegia, Danimarka), aldiz, eredu horretara gutxien hurbiltzen direnak (aurrerago beren biztanleria-piramidean ikusi ahalko dugun bezala), %7tik beherako gastuekin.
Ildo horretan, EAEk proportzionalki ahalegin handia egiten du testuinguru europarrean, estatukoaren gainetik (%7 ingurukoa dena), nahiz eta bi kasuetan Italiak edo Portugalek eskainitakoaren azpitik egon.
Azken urteetan BPGren harira gastu publikoan egindako dedikazioaren bilakaera aztertuta, azpimarratzekoa da, ezintasunean ez bezala, gastu hau etengabe igo dela azken urteetan, ia Europa osoan ematen ari den biztanleriaren zahartzearekin bat.
Adierazi bezala, EAEren portzentaje-ahalegina Europako altuenetakoa da, %8,5etik goragoko batez besteko dedikazioa baitu, eta eredu europarren batez bestekoaren gainetik baitago (nahiko antzekoak dira).
(18. grafikoa) . Adineko pertsonen gaineko gastu publikoaren bilakaera BPG portzentajean
Iturria:
bertan egina, EUSTAT (2013) eta EUROSTAT (2013a) oinarri hartuta.
Nahiz eta EAEren gastua nahiko egonkorra den1, beste herrialde batzuek (esaterako Austria, Belgika, Alemania, Portugal edo Italiak), beren kokaleku demografikoarekin bat, nabarmen igo dute partida horretako ahalegina; aitzitik, beste batzuetan (Luxenburgo da adibiderik deigarriena) dedikazioa murriztu egin da.
Hau da, EAEk ahalegin publiko ertain-altua egin du Europa mailan adineko pertsonengan, nahiz eta oraindik Italia edo Frantziatik urrun dagoen.
Estatu mediterraneoen eta kontinental batzuen berezko ezaugarria da hori eta eztabaidagai bihurtu da. Hala bada, Marí-Klosek (2012) planteatutakoa bezalako gaiak agertu dira, hau da, ea Europako hegoaldeko ongizate-estatuak bezalako baliabide murriztudun ereduetan adineko pertsonen kolektiboari zuzendutako politiketan aplikatutako joera positiboak zein neurritan kentzen dion estatuari beste kolektibo batzuetan (ezintasunean eta, batez ere, haurtzaroan) jarduteko gaitasuna.
Eztabaida ireki honetan egile batzuek ez dute kontraesanik ikusten (beren ustez beharrezkoa da onura gehien duten kolektiboen laguntzei eustea eta babes gutxiena dutenen laguntzak areagotzea); beste egile batzuetan esanetan, ordez, eredu horiek ez dituzte familientzako hornidurak areagotuko, eta, beraz, beharrezkoa da barne-antolaketa aldatzea. Horren harira, eta ikuspegia hedatze aldera, interesgarria da ahalegin publikoaren banaketari buruzko grafikoak herrialdeka kontsultatzea. Aurrerago ikusi ahalko dugu hori eta Europan dauden eredu desberdinen ikuspegia ematen digute.
Azkenik, eta per cápita gastu publikoari dagokionez, egoera ez da gehiegi aldatu eta 2009an urtean 2.756 € izanik EAE gune ertain-baxuan kokatzen da Europa mailan,
EB-27ko batez bestekoa baino apur bat gorago (2.719 €).
EAE 2.500 € eta 3.000 € arteko taldean egongo litzateke, Finlandiarekin eta Alemaniarekin (gainetik) eta Belgika, Portugal eta Espainiarekin (azpitik). Espainiaren kasuan, zehazki, bere gastua 750 € baxuagoa da eta Europako bigarren baxuena da, Irlandaren gainetik eta Portugalen oso antzera.
Per cápita gastu altuena duten herrialdeekin alderatuta, ez da patroi argirik antzeman. Herrialde eskandinaviar (Danimarka), kontinental (Alemania) eta mediterraneoak (Italia) daude zerrendaburuan, nahiz eta lehen bi taldeetako herrialdeen presentzia ohikoagoa den.
(18. taula) . Per cápita gastua adineko pertsonengan
2003 | 2006 | 2008 | 2010 | |
Alemania | 2.383,00 € | 2.650,00 € | 2.743,00 € | 2.859,00 € |
Austria | 3.012,00 € | 3.408,00 € | 3.639,00 € | 3.992,00 € |
Belgika | 2.135,00 € | 2.327,00 € | 2.464,00 € | 2.592,00 € |
Danimarka | 2.726,00 € | 3.023,00 € | 3.785,00 € | 4.066,00 € |
Espainia | 1.390,00 € | 1.575,00 € | 1.774,00 € | 2.004,00 € |
Finlandia | 1.889,00 € | 2.260,00 € | 2.550,00 € | 2.878,00 € |
Frantzia | 2.525,00 € | 2.859,00 € | 3.120,00 € | 3.329,00 € |
Herbehereak | 2.559,00 € | 2.994,00 € | 3.304,00 € | 3.408,00 € |
Irlanda | 1.074,00 € | 1.258,00 € | 1.411,00 € | 1.571,00 € |
Italia | 2.837,00 € | 3.105,00 € | 3.463,00 € | 3.627,00 € |
Luxenburgo | 2.873,00 € | 3.185,00 € | 3.385,00 € | 3.588,00 € |
Norvegia | 2.280,00 € | 2.630,00 € | 2.971,00 € | 3.200,00 € |
Portugal | 1.329,00 € | 1.763,00 € | 1.931,00 € | 2.143,00 € |
Erresuma Batua | 2.606,00 € | 3.014,00 € | 2.997,00 € | 3.053,00 € |
Suedia | 2.944,00 € | 3.156,00 € | 3.499,00 € | 3.588,00 € |
EAE | – | 2.259,00 € | 2.418,00 € | 2.756,00 € |
EB27 | – | 2.364,00 € | 2.560,00 € | 2.719,00 € |
Iturria:
bertan egina, EUSTAT (2013) eta EUROSTAT (2013a) oinarri hartuta.
(19. grafikoa) . Adineko pertsonen gaineko per cápita gastua 2009an
EAEko adineko pertsonen gaineko gastu publikoaren dimentsioak garrantzi bikoitza dauka gaur egun. Izan ere, familien ezinbesteko euskarri bihurtu da egungo krisi-egoeran (arrazoietako batzuk txosten honetako bigarren kapituluan identifikatutakoen artean daude), gizarte-sareak aho batez adierazten duen bezala, adineko pertsonak “kasu askotan beren familien euskarri ekonomiko eta emozional nagusi izatera pasa dira” eta beraiek arduratzen dira “hipotekak ordaintzeaz, seme-alaba eta biloben elikaduraz eta eskola-materialaren, arroparen edo jantokiaren fakturak ordaintzeaz” (Diario de Navarra, 2013).
Ondorioz, eta aurreko kapituluetan adierazitakoaren ildotik, adineko pertsonek (eta eurek jasotzen dituzten prestazio publikoek) zeregin bikoitza dute gure gizartean, batzuetan laguntza publikoaren hartzaile garbiak izanik, baina beste batzuetan laguntza-emaileak (bai laguntza ekonomikoa, bai zerbitzua) familia, lana edo bizitza pertsonala uztartzeko espazioetan edo, zuzenean, familia askoren oinarrizko beharrizanei laguntza ekonomikoa ematen.
1 Nabarmendu beharra dago 2007-2008 urteetan BPGren gastu publikoan egondako zuloak ez duela zerikusirik eremu horretan apustu publikoa murriztearekin (datu absolutuak aztertzean ikusiko ahalko denez), baizik eta aurrekaririk gabeko oparotasun ekonomikoarekin, herrialde europarretako BPGak oso altuak izan baitziren. EAEren kasuan, zehazki, 2008an aurreko urtean baino %7,2 altuagoa izan zen eta 2008an 2007an baino %4,3 altuagoa. 2009an etenaldi bat egon zen, grafikoetan argi eta garbi islatzen denez.
3.4. Baterako konparazioa
Familiaren esparruan eragina duten hiru dimentsioak banan-banan aztertu ondoren, herrialde desberdinek beren BPGrekin alderatuta egiten duten ahalegin orokorraren baterako ikuspegia azter dezakegu.
Familiei laguntzeko politiketan ahalegin handiena egiten ari diren herrialde europarrek kapitulu honetan beren BPGren %16a gainditzen dute (esaterako, Frantziak, Italiak eta Austriak).
(19. taula) . Familiei laguntzeko politiken gaineko gastu publikoa BPG portzentajean
1995 | 2000 | 2007 | 2009 | |
Alemania | % 11,1 | % 11,8 | % 11,3 | % 12,5 |
Austria | % 15,0 | % 14,8 | % 14,4 | % 16,0 |
Belgika | % 10,5 | % 10,6 | % 10,8 | % 12,2 |
Danimarka | % 11,9 | % 10,5 | % 11,0 | % 12,2 |
Espainia | % 9,8 | % 8,9 | % 8,6 | % 10,0 |
Finlandia | % 15,4 | % 12,3 | % 12,2 | % 14,6 |
Frantzia | % 14,2 | % 14,3 | % 14,9 | % 16,2 |
Herbehereak | % 9,8 | % 9,7 | % 9,1 | % 8,5 |
Irlanda | % 6,2 | % 5,0 | % 6,6 | % 9,3 |
Italia | % 11,3 | % 13,5 | % 14,5 | % 16,2 |
Luxenburgo | % 12,9 | % 12,0 | % 9,1 | % 10,9 |
Norvegia | % 11,0 | % 9,9 | % 9,6 | % 11,1 |
Portugal | % 8,4 | % 9,4 | % 12,1 | % 13,7 |
Suedia | % 9,8 | % 9,8 | % 10,5 | % 12,2 |
Suedia | % 13,3 | % 11,4 | % 12,0 | % 13,4 |
EAE | % 10,5 | % 10,3 | % 9,2 | % 11,5 |
Iturria:
bertan egina, EUSTAT (2013) eta OCDE (2013) oinarri hartuta.
(20. grafikoa) . Familia-politiken gaineko gastu publikoa BPG portzentajean 2009an
Hori bai, haurtzaroaren, ezintasunaren edo adineko pertsonen gaineko baterako dedikazioa eta banakako dedikazioa alderatzean ikus daitekeenez, elkarren artean oso eredu desberdinak dira. Izan ere, pisua Italian ez da haurtzaroan oinarritzen (ahalegin gutxi egiten baitute beste herrialde europar batzuekin alderatuta); horren ordez, adineko pertsonen arretarako politikekin lotuta dago. Aitzitik, Frantzia, Austria, Suedia edo Finlandia bezalako herrialdeetan baliabideen banaketa orekatuagoa da hiru kapituluetan.
Beste muturrean Irlanda, Espainia, Herbehereak edo Norvegia bezalako herrialdeek beren BPGren %10etik beherako dedikazio-ahalegina egiten dute eta Herbehereen kasua oso interesgarria da, apurka-apurka beherantz joan delako familiei laguntzeko politiken gaineko inplikazioa.
EAE erdiko posizioan dago Europa mailan, Belgika, Danimarka, Erresuma Batua, Norvegia edo Luxenburgoren antzera, beren BPGren %11 eta %12 artean. Era berean, familien gaineko gastu publiko orokorra batez besteko espainiarra baino %1,5 altuagoa da (%11,5, %10en aldean) eta Luxenburgo, Irlanda eta Herbehereak bezalako herrialdeen gainetik dago, baina Erresuma Batua, Belgika edo Alemania bezalakoen azpitik.
Gastu publikoak 1995az geroztik izandako bilakaerari dagokionez, familiaren ikuspegi integrala kontuan hartuta, EAEko gastua apur bat igo da azken urteetan, herrialde europar gehienetan gertatu bezala (%10,5etik %11,5era pasata).
Berez, testuinguru europarrean azpimarratzekoa litzateke 1995-2009ko joera orokorra nolabaiteko igoera izan dela (%3 ingurukoa) BPGren ahalegin publikoaren gainean (esaterako, Belgikan, Frantzian, Italian edo Portugalen) edo geldialdi teorikoa (beren ahalegina ia mantendu duten herrialdeetan, gorantz edo beherantz aldaketa oso txikiak izanik, esaterako, Danimarkan, Alemanian, Austrian edo Suedian).
Datu horiek, multzoan, kapituluaren hasieran aipatzen genituen politika publikoen ereduekin gurutzatzen baditugu (eskandinaviarra, erdialdeko europarra eta mediterraneoa), ondorio interesgarriak atera ditzakegu.
Ikuspegi horretatik, egindako ahalegin erlatiboari dagokionez, EAEk posizio orokor baxuagoa dauka herrialde eskandinaviarrekin alderatuta (Norvegiaren gainetik soilik), tarteko posizioa Europako erdialdeko testuinguruan (Luxenburgo, Herbehereak edo Irlandaren gainetik) eta ertain-baxua eremu mediterraneoan (Espainiaren gainetik soilik).
(21. grafikoa) . Talde eskandinaviarreko herrialdeek familiei laguntzeko politiketan egindako gastu publikoaren bilakaera EAErekin alderatuta
Iturria:
bertan egina, EUSTAT (2013) eta OCDE (2013) oinarri hartuta.
(22. grafikoa) . Talde kontinentaleko herrialdeek familiei laguntzeko politiketan egindako gastu publikoaren bilakaera EAErekin alderatuta
Iturria:
bertan egina, EUSTAT (2013) eta OCDE (2013) oinarri hartuta.
(23. grafikoa) . Talde mediterraneoko herrialdeek familiei laguntzeko politiketan egindako gastu publikoaren bilakaera EAErekin alderatuta
Iturria:
bertan egina, EUSTAT (2013) eta OCDE (2013) oinarri hartuta.
Edonola ere, hobeto ulertzeko, datu hauek aztertzean balio absolututan egindako ahalegina ere kontuan hartu behar da, lehen adierazi dugun bezala. Horrenbestez, familiei laguntzeko politiketako per cápita gastuaren azterketari jarraiki, 2008an EAE Europako batez bestekoaren azpitik zegoen (3.536 €-rekin, EB27ko 3.801 €-en aldean) eta soilik Irlanda, Portugal eta Espainiaren gainetik (ez dituzte 3.000 €-ak gainditzen).
Zehazki, ahalegin-portzentaje baxuagoko herrialdeek errendimendu absolutu handiagoak zituzten beren gaitasun ekonomiko handiagoaren ondorioz. Hori horrela, Luxenburgok, Norvegiak edo Herbehereak (per cápita errenta askoz altuagoekin) EAEk baino baliabide absolutu handiagoak sortzen dituzte (ia 4.600 € Herbehereen kasuan eta 7.400 €-tik gora Luxenburgoren kasuan, azken hori izanik, gainera, balio absolututan laguntza handiena ematen duena).
Ikus daitekeenez, multzo mediterraneoko herrialdeak dira ahalegin absolutu txikiena egiten dutenak (beren per cápita errentaren arabera), eta herrialde eskandinaviarrek eta kontinentalek (batez ere, Austria, Herbehereak eta Luxenburgok) baliabide askoz gehiago eskaintzen dituzte beren familientzat.
(20. taula) . Per cápita gastua familiei laguntzeko politiketan
2003 | 2006 | 2008 | 2010 | |
Alemania | 3.754,00 € | 4.049,00 € | 4.208,00 € | 4.474,00 € |
Austria | 4.490,00 € | 4.930,00 € | 5.163,00 € | 5.642,00 € |
Belgika | 3.152,00 € | 3.399,00 € | 3.598,00 € | 3.816,00 € |
Danimarka | 4.684,00 € | 5.263,00 € | 6.106,00 € | 6.564,00 € |
Espainia | 1.934,00 € | 2.238,00 € | 2.509,00 € | 2.772,00 € |
Finlandia | 3.296,00 € | 3.858,00 € | 4.335,00 € | 4.734,00 € |
Frantzia | 3.509,00 € | 4.022,00 € | 4.316,00 € | 4.563,00 € |
Herbehereak | 3.706,00 € | 4.200,00 € | 4.520,00 € | 4.592,00 € |
Irlanda | 2.006,00 € | 2.371,00 € | 2.696,00 € | 2.989,00 € |
Italia | 3.439,00 € | 3.745,00 € | 4.187,00 € | 4.365,00 € |
Luxenburgo | 6.271,00 € | 6.770,00 € | 7.344,00 € | 7.407,00 € |
Norvegia | 4.675,00 € | 5.377,00 € | 5.879,00 € | 6.315,00 € |
Portugal | 1.938,00 € | 2.392,00 € | 2.575,00 € | 2.802,00 € |
Erresuma Batua | 3.635,00 € | 4.140,00 € | 4.222,00 € | 4.194,00 € |
Suedia | 4.780,00 € | 5.284,00 € | 5.777,00 € | 5.727,00 € |
EAE | – | 2.830,00 € | 3.075,00 € | 3.536,00 € |
EB27 | – | 3.339,00 € | 3.603,00 € | 3.801,00 € |
Iturria:
bertan egina, EUSTAT (2013) eta EUROSTAT (2013a) oinarri hartuta.
(24. grafikoa) . Familia-politiken gaineko per cápita gastu publikoa 2009an
Hala ere, azpimarratu dugun bezala, ahalegina ez da zuzena, herrialde batzuetan gehiago bideratzen baita kolektibo batzuetara beste batzuetara baino. Ondorioz, hainbat galdera sortzen dira: Zelan banatzen da barrutik gastu publikoa familian eragin gehien duten kolektiboen artean? Gastua bat al dator biztanleria-piramideekin? Gastu orekatua al da?
Ahalegin publikoaren barne-banaketari buruzko galdera hauei erantzuteko, herrialde bakoitzeko biztanleria-piramidearen garrantzia gakoa da; izan ere, orokorrean familiei laguntzeko politikak desberdinak izango dira biztanleria-taldeen araberako banaketak hala diren neurrian eta biztanleria-zahartzearen garrantzia desberdina da kasuan kasu.
(25. grafikoa) . Biztanleriaren banaketa herrialdeka, adin-talde handietan
Iturria:
bertan egina, EUSTAT (2013a) eta EIN (2013) oinarri hartuta.
Nahiz eta herrialde guztietan ez dagoen korrelazio-maila bera, EAEren kasuan, zehazki, batasun handia dago; izan ere, txosten honetako bigarren kapituluan aurreratzen zenez, Europako biztanleriarik zaharrenetakoa dauka.
Testuinguru horretan, EAEn gastu publiko handiena adineko pertsonengana bideratzen da eta kolektibo horren gaineko laguntza da, funtsean, autonomia-erkidegoa posizio ertainean kokatzen duena familiei laguntzeko politiketako gastuan, testuinguru europarrean. Berez, familiarengan egindako ahaleginaren %77 baino gehiago kolektibo honi zuzentzen zaio eta oso gutxi, ordea, haurtzaroari (gastuaren %9 baino gutxiago), biztanleria-piramidearekin paralelismo nabarmenak izanik (estatuaren kasuaren antzera, nahiz eta kasu honetan intentsitate baxuagoz).
(26. grafikoa) . Familien gaineko ahalegin publikoaren banaketa BPGren aldean. EAE
Iturria:
bertan egina, EUSTAT (2013) eta EUROSTAT (2013a) oinarri hartuta.
(27. grafikoa) . Familien gaineko ahalegin publikoaren banaketa BPGren aldean. Espainia
Iturria:
bertan egina, EUSTAT (2013) eta EUROSTAT (2013a) oinarri hartuta.
Aitzitik, eredu eskandinaviarrean, esaterako Suedian edo Danimarkan, ahalegin publikoaren barne-banaketa orekatuagoa da. Adineko pertsonengana bideratzen da familien gaineko BPGren gastuaren %50 inguru, haurtzarora %30 inguru (EAEn baino askoz kopuru altuagoa) eta %14 eta %18 artean ezintasunera.
(28. grafikoa) . Familien gaineko ahalegin publikoaren banaketa BPGren aldean. Suedia
Iturria:
bertan egina, EUROSTAT (2013a) oinarri hartuta.
(29. grafikoa) . Familien gaineko ahalegin publikoaren banaketa BPGren aldean. Danimarka
Iturria: bertan egina, EUROSTAT (2013a) oinarri hartuta.
Bestalde, beste herrialde batzuek eredu oso polarizatuak dituzte eta beharbada antagonikoenak Italia eta Irlandakoak dira. Irlandaren kasuan, biztanleria adingabeen portzentajeak EAEkoen oso gainetik daude (%20tik gorako bakarra), Europako iparraldeko herrialdeen antzera soilik (Norvegia, Danimarka). Bestalde, Italian (eta Alemanian) biztanleria-piramidea oso zaharra da (65 urtetik gorako biztanleriaren %20 baino gehiago) eta familiei laguntzeko politikak adin-talde horretara bideratzen dira bereziki, beren baliabideen %80 ia adineko pertsonei eskaintzen baitzaizkie.
(30. grafikoa) . Familien gaineko ahalegin publikoaren banaketa BPGren aldean. Italia
Iturria: bertan egina, EUROSTAT (2013a) oinarri hartuta.
(31. grafikoa) . Familien gaineko ahalegin publikoaren banaketa BPGren aldean. Irlanda
Iturria: bertan egina, EUROSTAT (2013a) oinarri hartuta.
Alemaniak, bestalde, adinez nagusia den biztanleria-portzentaje altuena daukan herrialdea bada ere, proportzionalki ahalegin handiagoa egiten du haurtzaroan (adibidez, Italiak edo EAEk baino askoz altuagoa) eta adineko pertsonengana bideratzen duen gastua proportzionalki gure autonomia-erkidegoarenaren antzekoa da.
(32. grafikoa) . Familien gaineko ahalegin publikoaren banaketa BPGren aldean. Alemania
Iturria: bertan egina, EUROSTAT (2013a) oinarri hartuta.
(33. grafikoa) . Familien gaineko ahalegin publikoaren banaketa BPGren aldean. Frantzia
Iturria: bertan egina, EUROSTAT (2013a) oinarri hartuta.
Bestalde, Frantziak, biztanleria-piramidea Europako iparraldeko herrialdeak bezain zaharra edo zaharragoa izanik ere, ahalegin txikiagoa egiten du haurtzaroarengan Danimarkak edo Suediak baino (ia %20, herrialde horietako %30eko batez bestekoaren aldean), baina beste herrialde kontinental batzuk baino altuagoa, nahiz eta adineko pertsonenganako laguntza handiari eusten dion.
Datuek horiek, beraz, zer esan nahi dute? Zein eragin dute familiei laguntzeko politikek herrialde bakoitzeko biztanleria-piramideetan? Eta, non kokatzen da EAE? Herrialde europarren zein taldetan sar genezake?
Herrialde bakoitzeko orientazioari eta biztanleria-piramideari buruzko datuak gurutzatuta aztertuz gero, orokorrean biztanleria zahartuagoa duten herrialdeak gehiago orientatzen dira adineko pertsonen kolektibora, eta haurtzaroaren gaineko gastu publiko handienak dituzten herrialdeetan biztanleria gazteagoak daude.
EAEren kasuan, familiei laguntzeko sistema era esponentzialean igo da, hasieran gastu publikoaren oinarriak oso murritzak baitziren, nahiz eta profila ez den oso proportzionatua. Batez ere adineko pertsonenganako laguntzan oinarritzen da eta presentzia oso urria dauka haurtzaroaren gaineko laguntzak (azterlan batzuetan esaten denez ez da “haurtzaroaren oso aldekoa”1).
HIRUGARREN SEKTOREAREN ZEREGINA FAMILIENGAN ERAGIN ALTUA DUTEN POLITIKETAN |
EAEko kasuaren bereizgarrietako bat, familiengan eragin altua duten politiken esparruan, hirugarren sektoreko gizarte-erakundeek daukaten zeregin hain garrantzitsua da, batez ere gizarte-zerbitzuen sektorean (familiengan eragina duten zerbitzuen zati handi bat bertan sartzen delarik), baina, baita, haurren eta gazteen gizarte eta hezkuntzako aisialdi-eskaintza publikoaren zati batean ere. |
Gizarte-babeserako euskal sistemaren bereizgarria da hori, eredu mediterraneotik aldentzen duena eta Europako erdialdeko ereduarekin gehiago lotzen duena, eta batez ere familiengan eragin altua duten gizarte-zerbitzuen prestazioan ematen dena (esaterako, ezintasunaren eremuan edo ahulezia-egoeran dauden familia eta pertsonak ekonomian eta gizartean nahiz hezkuntzan eta gizartean integratzeko eremuetan) eta haur eta gazteen gizarte, kultura eta aisialdiko baliabideetako batzuetan (batez ere udalekoetan). |
Zehazki, ezintasunaren, gizarte, hezkuntza eta familiako esku-hartzearen edo haur eta gazteen aisialdi, gizarte, hezkuntza eta kulturaren gaineko baliabideetako asko (ludotekak, gazteguneak, haurtxokoak, eta abar) irabazi-asmorik gabeko erakundeek kudeatzen dituzte, eta, sarritan, zerbitzua garatzen duten erkidegoetan errotuta daude. |
UNICEF (2012) erakundeak dioenez, inbertsio-eredua zenbatekoa bera bezain garrantzitsua edo garrantzitsuagoa da eta, horren harira, hirugarren sektoreak ekintza zuzen baterako egindako jabekuntzak, administrazioren apustu estrategiko gisa, ondo azal lezake kasu askotan estatu-mailan emandako zenbatekoen antzekoekin herritarrek zerbitzuak hobeto baloratzea eta horien funtzionamenduaren pertzepzioa hobea izatea. |
Izan ere, hirugarren sektoreak hiritarrekiko hurbilak diren balioak helarazten ditu eta eragin azkarragoa eta zuzenagoa ematen die familien eskariei, gizarte zibilaren parte izanik. Subiratsek (2010) jasotzen duenez, erantzun egokitu, eraginkor eta iraunkorrak eman ahal dizkie gizarte-arazoei beren gizarte-sentsibilizazio, kontzientziazio eta partaidetzagatik nabarmentzen diren balio eta printzipioetan oinarrituta, eta, gainera, baliabide eraginkorra da, zerbitzuak emateko orduan eskaintzen duen kalitate altuagatik. |
“Hirugarren sektoreko erakundeak kalitate oso altuko zerbitzuak eskaintzen ari gara kostu murritzean, eta, zalantzarik gabe, kostu hori altuagoa izango litzateke zerbitzuok zuzenean administrazioak emango balitu.” (Elkarrizketa gizarte-erakundeekin) |
4. Familiei laguntzeko neurrien azterketa, haurtzaroari dagokionez
Seme-alabak dituzten familiei laguntzeko prestazioak bi talde handitan banatzen dira. Batetik, dirua edota denbora eskaintzan dutenak (adibidez, amatasun/aitatasun baimenak edo laguntza ekonomikoak) eta, bestetik, hiritarren esku jarritako zerbitzuak (baliabideak, programak, azpiegiturak, eta abar), seme-alabak hezteko laguntza, kasu.
4.1. Diru-laguntzak
Diru-laguntzen atalaren barruan hiru laguntza-mota bereizi behar ditugu:
Hasteko, amatasun– eta aitatasun-baimenak (parental leave), haurtzaroko lehen uneetarako, jaio eta berehala (nahiz eta kasu batzuetan haurdunaldiaren azken faseetara ere hedatzen diren). Denbora-neurri honek dirua ere badu tartean, %100ean ordaintzen den denbora baita.
Bigarrenik, diru-laguntza zuzenak (cash benefits), familientzako transferentzia bidez kostuak konpentsatzeko metodo gisa jarduten dutenak seme-alabak hezteko orduan.
Hirugarrenik, zerga-babesak (tax benefits), zerga-kenkarien eta zerga-murrizketen bidez familientzako kostuen konpentsazioa osatzen dutenak, zergen aitorpenak tarteko (normalean errenta-aitorpenen bitartez).
A. Amatasun– eta aitatasun-baimenak
Gurasoen baimenak ordaindutako baimenak dira eta haur berrien jaiotza edota adopzio kasuetan amatasun– eta aitatasun-baimenaren baldintzak dituzte hizpide.
Orokorrean, gizarte-sistema osoa hartzen dute barne. Izan ere, estatuaz gain, enpresa eta pertsona langileak ere presente daude, beren kotizazioen bidez beraiek mantentzeko adinako baliabide ekonomikoak sortzen baitituzte. Ondorioz, oro har, besteren konturako langileek soilik eskuratu dezakete baliabide hau, Europako errealitatea oso desberdina den arren.
Aldeak gorabehera (2. Eranskineko 2. taulan kontsultatu daitezke zehatz-mehatz), amatasun-baimenaren baldintzetan ildo komunak identifikatu daitezke. Profil generiko legez honela zehaztu genezake:
Besteren konturako emakume langile guztientzako prestazio unibertsala (herrialde batzuetan lan-merkatuan aktiboak ez diren emakumeei ere diru-laguntza ematen zaie, kopurua txikiagoa den arren).
16 aste inguruko iraupena (herrialdeen arteko aldeak 15 eta 20 aste bitartekoak dira eta Europako iparraldean apur bat altuagoak), nahiz eta 2009az geroztik Europa mailan zuzentarau bat lantzen ari diren, 18 astera igo dadin, eta Europako familia-elkarteek gutxienez 24 aste eskatzen dituzten (COFACE, 2009a).
Baimenean azken soldataren %100 jasotzen da batez beste (kasu batzuetan, hala ere, portzentajea baxuagoa da eta beste batzuetan oinarria ez da azken soldata, baizik eta azken hiru edo sei hilabeteen batez bestekoa); Europako familia-elkarteek diote inola ere ezin dela soldata gordinaren %85 jaitsi EBko kide den estatu batean ere (COFACE, 2009a).
Era berean, aitatasun-baimenaren figura ere aitortzen hasia da, nahiz eta oraindik umiltasunez. Europako herrialde askotan 10 eta 14 eguneko baimena ematen zaie aitei, ordainduta (normalean soldataren %100ean), jaio eta berehala (eta amaren baimenarekin bateragarria). Datu horien azterketa konparatiboaren zehaztasunak 2. Eranskineko 3. taulan kontsultatu daitezke. Aldi hori bat dator Europako familia-elkarteek erreklamatutakoarekin, gutxienez 10 egun eskatzen baitituzte %100ean ordainduta eta amaren baimenarekin bateragarria izanik (COFACE, 2011).
Hala ere, beste elkarte batzuentzat (PPiiNA, 2010) ez da inola ere nahikoa, aitatasun-baimenak amatasun-baimenaren baldintza berberak izan behar dituela eskatzen baitute, bai kopuruan, bai denboran, eta elkarren artean besterenezinak izan behar baitira, gizonek eta emakumeek beren seme-alaben bizitzaren hasieratik zereginen ardura partekatu dezaten.
Horrelako ekimenak, oraingoz, Eskandinaviako herrialde batzuetan soilik daude indarrean, esaterako Suedian edo Islandian. Hala, aitatasun-baimenaren iraupena areagotu egiten zaie amaren eta aitaren artean banatzen bada. Suediaren kasuan, adibidez, 2010eko Familia Legeak (2013an berrikusia) bizikidetza-unitatearen kontzeptua lantzen du, eta, beraz, a priori ez du ezartzen amarentzako eta aitarentzako politikarik; horren ordez, bi gurasokideek zereginak era parekidean partekatzen dituztela hartzen da oinarritzat1.
B. Diru-laguntza zuzenak
Jaiotzagatiko edo adopzioagatiko baimenez eta uztartzeko laguntzez gain, Europako herrialde gehienek babesa ematen diete seme-alabak dituzten familiei, diruzko transferentzia zuzenak egiten baitizkiete seme-alabak familiaren kargura dauden aldian.
Familiarentzako diru-laguntza sistemaren errealitate europarrak aniztasun handia islatzen du herrialde batetik bestera (eta baita herrialde baten barruko eskualdeen artean ere). Herrialde bakoitzak eredu desberdinak dauzka (2. eranskineko 4. taulan azterketa xehatuagoa edo indibidualizatuagoa ikus daiteke), ezaugarri komunak ere identifikatu daitezkeen arren.
Orokorrean, babes ekonomiko unibertsal bat dago, hilerokoa, 18 urtera arte mantendu ohi dena (nahiz eta berez 16 eta 27 urte bitarteko tartea dagoen, pertsona hori ikasten ari den ala ez kontuan hartuta). Hala ere, aldakuntza handiak daude, seme-alaba bakoitzeko 100 eta 150 € arteko batez besteko kopuruekin (igoerak daude seme-alaba kopuruaren, adinaren eta ezintasunen arabera).
EAEren kasuan, seme-alaba bakoitzeko diru-laguntza hori, kasu guztietan ematen dena kargurako lehen seme-alabaren jaiotzagatik, adopzioagatik edo harreragatik, honako kasuetan soilik mantentzen da bigarren haurrak edo hurrengoak izanez gero: 2 urtera arte, bigarren seme-alaben kasuan, eta 6 urtera arte, hirugarrenen eta hurrengoen kasuan. Ordainketa, beraz, urtekoa2 da eta aurretiaz eskaera egin behar da.
Diru-laguntza zuzenen unibertsaltasunari dagokionez, batez ere eredu eskandinaviarra eta Europako erdialdekoa duten herrialdeetan ematen da, eta, bestetik, eredu mediterraneoko herrialdeetan baztertuta dauden edo hala egoteko arriskua duten familiei soilik egiten zaizkie transferentziak. Aitzitik, hurrengo atalean ikusiko dugun bezala, herrialde mediterraneoetan zerga-sisteman oinarritzen dituzte familiei laguntzeko politikak.
Nahiz eta Portugalen, Italian eta Espainian baliabide murritzak (means-tested) dituzten familientzako diru-laguntza zuzenak soilik aurreikusten diren, beharbada kasurik eztabaidagarriena Espainiarena da. Izan ere, eredu mediterraneoaren barruan Espainian daude iraupen eta zenbateko baxuenak, bai eta laguntzak eskuratzeko diru-sarrera familiarren gehieneko muga murritzenak ere.
Seme-alaba bakoitzeko transferentzia ez puntualez gain, testuinguru europarrean ohikoa da, amatasunaren edo aitatasunaren baimenaren ondoren, herrialde batzuek diruz laguntzea lanaldi-murrizketa edo eszedentzia, kasu batzuetan amarentzat soilik eta beste batzuetan amarentzat edo aitarentzat. Epe hori (herrialde batzuetan kaleratzeetatik babestua dagoena) urtebete eta 6 urte bitartekoa da.
Neurri horiei guztiei dagokienez, EAE argi eta garbi kokatuko litzateke eredu mediterraneoan, nahiz eta elementu diferentzial batzuk dauden estatuarekin alderatuta, esaterako, uztartze-lanetarako eta seme-alaba bakoitzeko laguntzak. Izan ere, hileroko transferentzia unibertsalen faltak Europako erdialdeko herrialdeetako batez besteko eszenatokietatik oso urrun kokatzen du.
Hizpide dugun elementu diferentziala 177/2010 Dekretuko laguntzetan dago (aurreko kapituluan aipatzen zen bezala), eszedentzian edo lanaldi-murrizketan dauden pertsonei zuzendua beren seme-alabak zaintzeko (eta enpresei ordezkapenetarako) bai eta familiei langileak kontratatzeko, seme-alaba adingabeak zaindu ditzaten. Horiek, urrats positiboa diren arren (eta diferentziala, estatuko egoerarekin alderatuta) ez dira nahikoak, inola ere, Europako errealitatearekin alderatuta.
Edonola ere, azpimarratzekoa da, Ortega Gaspar-ek (2012) adierazten duen bezala, neurriak arautze hutsak ez duela esan nahi neurriok arrakastatsuak direnik; beste elementu batzuek zeregin oso esanguratsua izango dute, esaterako “aldi horri emandako ordainsariak, gizartearen kulturak, malgutasunak, enpresen sektoreak edo hezkuntza-mailak”.
Izan ere, familia uztartzeko erraztasunak ematen dituen kultura soziolaborala falta bada, neurri publikoen eragina txikiagoa da. Bigarren kapituluan ikusi dugun bezala, enpresetako eta laneko kultura arrazionalagoak eta uztartzeko neurrien aldeko apustu publiko indartsuak soilik lortuko dute biztanleriaren zahartzea murriztea.
Baina, zer esan nahi du uztartzeko neurrien aldeko apustu publiko indartsua egiteak? Egile batzuen ustez, Gauthier (2007) kasu, babeseko baliabide eta zerbitzuak (hurrengo puntuan ikusiko ditugunak) lehen seme-alaba edukitzea (eta goiz edukitzea) gehien bultzatzen duten elementuak diren arren familiei laguntzeko politika publikoetan, transferentzia ekonomikoek “efektu biziagoak dituzte, batez ere bigarren seme-alabatik aurrera”. Ondorioz, haurrak hazteko babes ekonomiko garrantzitsuen sistema (beste faktore batzuekin batera, noski) funtsezkoa izango da EAEko jaiotza-tasa areagotzeko eta ongizate-ereduaren iraunkortasuna bermatzeko.
Era berean, Bradshawen (2012) esanetan horrelako laguntzak unibertsalak izan beharko lirateke, “familientzako politika publikoen eredurako aurreikusi beharreko sistema bakar gisa, desberdintasuna murrizten dutelako eta berdintasun horizontala sustatu, seme-alabak haztearen ahalegin unibertsala aitortzen dutelako eta haren kostu ekonomikoa konpentsatzen dutelako, aukera-berdintasuna bermatuz, jatorrizko familiaren maila sozioekonomikoa edozein izanda ere, eta, ondorioz, ordezkapen-tasa mantentzen lagunduz”. EAEren kasuan bereziki garrantzitsua da hori, biztanleriaren zahartzea batez ere ugalkortasun-tasa baxuaren ondorio baita (bigarren kapituluan ikusten genuen bezala).
Hileko laguntzez gain, herrialde batzuek hornidura osagarriak dituzte (zehaztasunak 2. eranskineko 5. taulan ikus daitezke), seme-alabaren jaiotzaren edo adopzioaren unearekin lotuta. Eremu honetan herrialde batzuek beste batzuek baino sentsibilizazio handiagoa dute eta kontzeptu desberdinak aurreikusten dira, baina bi talde nagusi bereiz ditzakegu:
Transferentzia zehatzak jaiotzagatik edo adopzio nazionalagatik (birth grant), hau da, estatuaren ekarpen zehatza familiari, haur berri bat jaiotzean.
Horrelako laguntzak komunak dira eta Eskandinaviako herrialdeetan (Norvegian kasu), Europako erdialdekoetan (Belgikan edo Frantzian) edo Mediterraneoko herrialdeetan (Espainian) aurreikusten dira. Aldea laguntza horien kopurua da: altuagoa da Europako erdialde eta iparraldeko herrialdeetan mediterraneokoetan baino, nahiz eta EAEko kopuruak Europako erdialdeko herrialdeetakoen oso antzekoak diren.
Transferentzia zehatzak nazioarteko adopzioagatik, hau da, diru-laguntza bat nazioarteko adopzio-prozesu baten berezko gastuak partzialki ordaintzeko. Zenbatekoa igo egiten da adopzio anitzen kasuan.
Talde hau nahiko komuna da, nahiz eta ohikoagoa den herrialde eskandinaviarretan, adibidez Danimarkan edo Finlandian, eta zenbatekoak askoz altuagoak diren. EAEk ere aurreikusten ditu, Frantzia bezalako Europako erdialdeko herrialdeek baino zenbateko altuagoekin.
Ikus daitekeenez, bi taldeetan EAEk Europa mailako herrialde aurreratuenetan dauden baldintza eta zenbatekoen antzekoak ditu. Bestalde, laguntza ekonomiko jarraituen gaineko inplikazio publikoa eskasa da, bai unibertsaltasunari dagokionez, bai zenbatekoari dagokionez.
C. Zerga-babesak
Azkenik, familiei diru-laguntzak emateko formula ohikoa zerga-sistemari buruzkoa da, batez ere zerga-kenkarien eta murrizketen bidez. Sistema honek, laugarren kapituluan adierazitakoaren ildotik, desabantaila batzuk dauzka, birbanatzeko aukera eskaintzen duen arren:
Batetik, gaitasun ekonomiko nahiko altua duten familiek soilik hartu ditzakete sistema honen onurak, diru-sarrera jakin batzuk ez dituzten familiek ezin baitute guztiz erabili.
Bestetik, sistema honetan gastuak urtebete beranduago konpentsatzen zaizkie, orokorrean hurrengo urteko zergen aitorpenetan egindako gastuak zuzentzen baitituzte.
Orokorrean, zerga-sistema erabiltzeko hiru maila daude Europan familiei laguntzeko politiken arloan:
Hasteko, herrialde eskandinaviarrak daude: zerga-sistema ia ez da existitzen familien kostuak konpentsatzeko sistema gisa, horiek sistematikoki orientatzen baitira familientzako transferentzia zuzenetara.
Bigarrenik, Europako erdialdeko herrialdeak daude, sistema hori erabiltzen duten arren, bigarren mailako posizioa ematen dietenak kostuak konpentsatzeko ereduaren barruan, nagusiki familientzako transferentzia zuzenak baitira.
Herrialde batzuek (Erresuma Batuak edo Frantziak, esaterako) “garatu” egin dute zerga-sistema, familiei laguntzeko metodo gisa baztertu gabe eta diru-laguntza zuzenekin bateragarri bihurtuz. Horretarako, itzul daitezkeen zerga-kenkariak erabili dituzte (aurreko kapituluan deskribatzen genituen), eta, hala, familia guztiei aukera ematen diete (eta ez soilik maila ekonomiko jakin bat dutenei) zerga-sistemaren onurak jasotzeko, baliabide murritzak dituzten familiei laneratzen laguntzeaz gain (making work pay)3. Edonola ere, SIISek (2013b) ondo baino hobeto dioenez, ezin dira gai izan urtebete beranduago kostuak konpentsatzearen ondoriozko arazoak konpontzeko, aurreikuspen eta zenbatespenerako ezarri dituzten sistemak ez baitira bat ere errazak.
Azkenik, multzo mediterraneoko herrialdeetan zerga-sistema da familien kostuak konpentsatzeko bide publiko nagusia eta familientzako transferentzia zuzenak ahulezia-egoeretarako soilik dira. Gainera, laguntza-sistema klasikoa da eta ez dago zerga-kenkari bihurgarririk.
Zerga-ereduan aurreikusitako jarduera-eremuei dagokienez, Europa mailan bi azpi-mota nagusi daude.
Batetik, eredu klasikoak (ikus 2. Eranskineko 6. taulako informazioa). Horietan batez ere familia egituratzeko gastuak konpentsatzen dira, esaterako menpeko ezkontidearenak, kargurako seme-alabenak edo menpeko beste pertsona batzuenak (normalean ezintasunen bat duten pertsonak eta arbasoak).
Gizon sustengatzailearen eredu klasikoa da, eta, ondorioz, bikotekideen baterako aitorpenak egiteko eta lehen aipatutako kontzeptuen zioz zerga-kenkariak edo murrizketak sartzeko aukera ematen du.
Eremu geografikoa batez ere herrialde mediterraneoetan kokatzen da eta laguntza publikoak zerga-sistemaren bidez bideratzen dira. Europako erdialdeko herrialdeetan ere erabiltzen da, baina intentsitate baxuagoarekin.
Bestetik, eredu aurreratuagoak (ikus 2. Eranskineko 7. taulako informazioa) daude. Horietan, familia egituratzeko gastuez gain, familia zaintzearen ondoriozko gastuak konpentsatzen dira. Ondorioz, ondorengoak eta aurrekoak zaintzeko gastuen konpentsazioa aurreikusten da (ezintasunen eta mendetasunen kasuetan), bai etxe barruan, bai etxetik kanpo (sistema formalak eta ez formalak).
Horrelako sistemak zaintzaren ondoriozko gastuak aurreikusteko zailtasunean oinarritzen dira, eta, beraz, urteko gastua egindakoan, zerga-aitorpena erabiltzen da konpentsatzeko.
Europako erdialdeko herrialdeetan erabiltzen da sistema hau (Frantzian, Alemanian edo Belgikan, kasu) eta partzialki konpentsatzen dira pertsonen kontrataziorako gastuak, seme-alabak edo menpeko adineko pertsonak zaintzeko etxean, egoitzetan, eguneko zentroetan edo haurreskoletan.
Datu horiek ikusita, eta kapitulu honen hasierako egitura-azterketarekin egiten genituen galderei erantzunez, non kokatzen da EAE? Europako herrialdeen zein taldetan sar genezake EAEko laguntza ekonomikoen eredua?
EAEk zerga-laguntza klasikoen eredu mediterraneoa zehazten duten ezaugarri ia guztiak ditu, lehen aipatutako baldintza gehienak betetzen dituenez gero:
Zerga-sistema da familia formalizatuen kostuak konpentsatzeko metodo nagusia (transferentzia zuzenak ez unibertsalak dira eta funtsean ahulezian edo bazterkerian dauden familiei zuzentzen zaizkie, ez baitira ikusten familiei laguntzeko tresna zehatz gisa).
Zerga-sisteman sartzen dira familian eragina duten elementu guztiak (besteak beste, hezkuntza, osasuna, ezintasuna, haurtzaroa, etxebizitza edo garraioa), eta tresna-esparrua bihurtzen dira familiei laguntzeko.
Sistema honetan zerga-ordainketa bateratuak egin daitezke (gizon sustengatzailearen ereduaren ohikoak), eta Europako iparraldeko herrialdeetan, aldiz, apurka-apurka atzean geratu da forma hori, berdintasun handiagoaren alde.
Hala ere, EAEren desberdintasuna zera da, kontuan hartzen duela familia zaintzeko kostuen konpentsazioa, nahiz eta ez zerga-sistemaren bidez, baizik eta familientzako transferentzia zuzenen bidez (etxean pertsona bat kontratatzeko laguntzen bidez) edo zerbitzu publiko zuzenen bidez (hurrengo atalean ikusiko dugunez), egoitza-baliabideak eta eguneko zentroak erabiliz ezintasunen bat duten edota mendetasun-egoeran dauden pertsonei arreta emateko.
1 Hala ere, alderdi horrek eztabaida pizten du herrialdean. Izan ere, azterlan honetan HARO Familia Elkarte Nazionalak egindako kontsultaren arabera, gobernuak ez luke familien barne-autonomian esku hartu behar eta familia bakoitzak erabaki beharko luke bajako 480 egunak nola banatuko dituen (iraupen hori, bestalde, eztabaida-fasean dago, luzatzeko).
4.2. Zerbitzuak eta baliabideak
Kostuak konpentsatzeko baliabideez gain, estatuek seme-alaben hazkuntza babesteko baliabideak eskaintzen dizkiete familiei, eta, azpiegitura eta zerbitzu jakin batzuen bidez familia, lana eta bizitza pertsonala bateratzeko aukera ematen diete, bai etxetik kanpoko zerbitzuak tarteko (haurreskolak, adibidez), bai etxe barruko zerbitzuak erabiliz (etxe barruko zaintza-lanak, esaterako).
Lana, familia eta bizitza pertsonala uztartzeko funtsezko sistemei buruz ari gara orokorrean, baina bereziki esanguratsuak dira familia ahulen kasuan, esaterako gurasokide bakarrekoetan edota ordainsari-maila baxua dutenetan eta beren ibilbide profesionalarekin jarraitu nahi duten emakumeengan. Baliabide horien gabezia edo funtzionamendu okerra (tarifa altuegiak izateagatik, plaza faltagatik edo laneko ordutegien eta arreta-ordutegien bateragarritasun faltagatik) kontuan hartuta, are zailagoa da alderdi desberdinak uztartzea eta lan-merkatura bueltatzea.
Emakumeen kasuan, bigarren kapituluan adierazten genuen bezala, emakumeen eta gizonen diru-sarreren dualtasun-eszenatoki batean eta etxeko diru-sarrerak batzen diren testuinguruan, emaitza ekonomikoa onuragarriagoa da emakumeak bere lanaldia murrizten duen edo lana uzten duen familien kasuan, bere diru-sarrerak txikiagoak baitira. Berez, Ortega-Gasparren esanetan (2012), emakumeen kasuan “lan-merkatutik irteteko funtsezko faktorea adingabeak zaintzeko zerbitzuen kostu altua da, emakume askok lan-merkatua utzi behar izaten baitute (batez ere soldata baxua dutenek)”.
Gurasokide bakarreko familien kasuan, egoera are gogorragoa da. Izan ere, COFACEren arabera (2008a), gizarte-bazterkerian erortzeko arrisku garbia dute, eta, beraz, ibilbide profesionala ez hobetzeaz gain, ekoizpen-sistematik kanpo geratzen dira, familia hauek pairatzen duten txirotasun-gurpila sortuz.
Ondorioz, diru-sarreren araberako sistema malgu, oso eta konpentsatua izango litzateke modurik onena familia guzti hauek (beren tipologia eta diru-sarrerak edozein izanda ere) berdin gara daitezen eta, beraz, beren garapen sozioekonomikoko aukerak ez daitezen kaltetu familia bat osatu nahi izate hutsagatik.
Era berean, eta EAEren kasuan, zehazki, baliabide hauek erabilgarriak izatea eta funtzionamendu egokia izatea funtsezkoak izango dira biztanleria-piramidea hobetzeko orduan. Izan ere, Rindfuss (2007), Baizán (2009) eta batez ere Esping-Andersenek (2013) diotenez, “haur-hezkuntzako eskola gehiago egoteak eragin positiboa dauka emankortasun-tasan” eta “tresna politiko eraginkorrena da jaiotza-tasari aurre egiteko”, Europako iparraldeko herrialdeetan gertatzen den bezala.
Berez, Esping-Andersenen (2002) esanetan, “emakumeen enplegua eta familia uztartzeko orduan porrot egiten duten herrialdeek etorkizunean desoreka (biztanleriari dagokionez) garrantzitsuak aurkituko dituzten etorkizuneko hamarkadetan”.
A. Baliabide-mota nagusiak.
Sistema formalak eta ez formalak
EBk, haurrak zaintzeko eta lana eta familia uztartzeko bidean etengabe hobetzeko asmoz, haurrak zaintzeko helburu batzuk ezarri zituen 2002ko Bartzelonako goi-bileran. Hona hemen:
Hiru urtetik beherako haurren gutxienez %33k haurren zaintza-sistemak eskura izatea.
Hiru urtetik eskolaratze-adinaren hasierara (bost edo sei urte, herrialdearen arabera) bitarteko haurren gutxienez %90ek haurren zaintza-sistemak eskura izatea.
Hala ere, helburu horiek ez dira berdintasunez betetzen, alde nabarmena baitago egoera batetik bestera, herrialde eta eskualde bakoitzean errealitate desberdinak baitaude. Edonola ere, elementu azpimarragarri nagusien erradiografia bat egiten saiatuko gara:
Hasteko, orokorrean eskolaurreko arreta-baliabideak ez dira doakoak (nahiz eta eskualde eta udalerri batzuek kostu osoa ordaintzen duten). Aitzitik, sarritan diruz lagundutako baliabideak dira eta horien kostua familien diru-sarreren araberakoa izaten da, alde nabarmenak daudelarik familiek herrialde bakoitzean egin behar duten ahaleginean.
Era berean, aldaketak daude herrialdeak familiei plaza bat bermatzen dien ala ez kontuan hartuta, eta, gainera, beren seme-alabari zer nolako baliabidea eman nahi dieten aukeratu ahal duten kontuan hartuta (etxean bertan, beste baten etxean, etxekoak ez diren baliabideetan, eta abar). Herrialde guztiek ez dute plaza bat bermatzen (are gehiago, herrialde batzuetan eskualde batzuek plaza bermatzen dute eta beste batzuek, aldiz, ez).
Sistema unibertsala ez duten kasuetan, alde nabarmenak daude eskainitako plaza-ratioan (eskuragarritasuna desberdina da eskualde, hiri eta abarren arabera). Izan ere, kasu askotan eskualdeko edo udaleko gobernuek eskainitako zerbitzuak dira eta sarbidea eskatzeko aurretiazko denborak edo plaza-bolumenak alde nabarmenak eragiten ditu.
Azkenik, Europako herrialde gehienek arreta-sistema formalak eta ez formalak aitortzen dituzte, baina aldeak daude aitortutako baliabide-motetan. Frantzian, Austrian edo herrialde eskandinaviarretan, adibidez, baliabide ez formal ugari estaltzen dira, haurreskolen sare ofizialaz gain. Beste herrialde batzuetan, bestetik, sare formalak hartzen du pisu handiena.
Haurren arretarako baliabide nagusiak Europan |
---|
Haurtzaindegiak Haurtzaindegiak (créches, kindergarten) erakunde oso errotuak dira Belgika, Frantzia, Alemania edo Austria bezalako herrialdeetan eta haurra zaintzeaz arduratzen dira amatasun-baja amaitzen denetik bi edo hiru urtera arte. Ordutegi zabala izaten dute familiaren lan-ordutegia estaltzeko, adibidez, 7:00etatik 17:30era, lanetik irteteko ohiko orduaren arabera. |
Haur-hezkuntzako eskolak Haur Hezkuntzako eskolak hurrengo urratsa izan ohi dira eta 2/3 urteko haurren ardura hartzen dute (haurtzaindegia amaitzeko adinaren arabera), nahitaezko eskolaratzea hasi arte (5 edo 6 urte, herrialdearen arabera). Fase honen helburuak ohiko eskolarako prestatu eta egokitzera bideratzen dira, nahiz eta, orokorrean, jolasa erabiltzen den horretarako. Herrialdearen arabera, guztiz edo partzialki diruz lagunduta daude. Herrialde batzuetan ez dago alderik haurtzaindegien eta haur hezkuntzako eskolen artean. Erakunde bakarra da haurren hezkuntzaz arduratzen dena, amatasun-baja amaitzen denetik derrigorrezko eskolaratzera arte. |
Haurren habiak / Umezainak Haurren habia edo umezain (childminding) deiturikoak ez dira hain baliabide instituzionalak, araututa dauden arren. Kasu horietan, pertsona homologatu batek bere etxean zaintzen ditu haurrak (batzuetan bere seme-alabak). Habiako ume-kopurua desberdina da herrialde eta eskualdeen arabera, baina 3 eta 10 artekoa izaten da. Ordainketa-sistema ere desberdina da, baina, normalean, tarifa publiko eta finko bat ezartzen da haur bakoitzeko. Familiak berak ordaintzen du eta Administrazioak diru-laguntza ematen du. Era berean, prestakuntza desberdina da herrialdearen arabera. Prestakuntza-maila desberdinak daude eta lanbideak gizartean duen ezarpena desberdina da (Frantzian, esaterako, lanbide aitortua da eta ibilbide luzea dauka). |
Seme-alaben taldeak / Guraso-taldeak Talde horiek arreta ez formalean sartzen dira eta ez daude guztiz araututa. Ondorioz, desberdintasunak daude beren aitorpen-mailan, herrialdearen arabera. Ez dira guztiz aurreikusten Bartzelonako goi-bileran, bertan ez baita jaso familiako kideek, auzokideek edo ziurtagiririk gabeko zaintzaileek emandako irtenbiderik (Europar Batasuna, 2002). Aukera hori aurrekoak baino ezohikoagoa da, nahiz eta Europako iparraldean eta erdialdean hedatuta dagoen eta horregatik aipatu nahi izan dugun. Bertan, familiak dira 5 eta 10 haur zaintzeko antolatzen direnak (normalean txandaka, ordu edo egunen arabera). Erkidego-izaera duten taldeak dira eta familiak lankidetzan aritzen dira ikuspegi hezitzailea zehaztu eta erantzukizuna partekatzeko orduan. Herrialdearen arabera, kasu batzuetan ez dira aukera aitortua, aintzatetsita egon arren ez daudelako diruz lagunduta, eta beste batzuetan sistema publikoaren parte dira eta beste aukera batzuen artean kokatzen dira |
Eguneko etxeak Eguneko etxeak eskola-osagarria dira arreta-nagusiko aukerez harago doazen lan-ordutegiak dituzten familientzat. Udal-zentroetan, ikastetxeetan edota etxe partikularretan egon daitezke eta haurtzaroa babestea dute helburu, eskolaratzearen jarduera osagarriak eta eskolako, aisialdiko eta lanetarako errefortzu-jarduerak garatuz. |
Arreta-eredu orokor hauen eskaintzari buruzko zehaztasunak, herrialdeen arabera, 2. eranskineko 8. taulan ikus daitezke. Halaber, informazio osagarria dago tarifei, ordainketa-moduei, ordutegiei eta abarri buruz.
B. Estaldura-mailak. Sistema formalak eta ez formalak
Dagoen eskaintza ezagututa, garrantzitsua da bere emaitzak egiaztatzea. Europar Batasunaren datuen arabera (2008), Bartzelonako helburuak ezartzean alde nabarmenak aurkitu dira herrialdeen arabera.
Hiru urtetik beherako haurren artean (gogora dezagun zaintza-zerbitzuek estali behar zutela kopuru osoaren %33 gutxienez), bost estatu-kide soilik (Danimarka, Herbehereak, Suedia, Espainia eta Belgika) gainditzen dute portzentaje hori eta Portugal, Erresuma Batua edo Frantzia bezalako herrialdeak hurbil zeuden. Aitzitik, Italian, Alemanian edo Irlandan plazen %16 eta %26 artean eskaintzen zen eta Ekialdeko Europako herrialdeak ziren zenbaki okerrenak islatzen zituztenak, %10etik beherako eskaintzarekin (EUROSTAT, 2006b).
Oraindik derrigorrezko hezkuntzan ez dauden hiru urtetik beherako haurren kasuan, herrialde askotan gainditzen zen plazen %90. Zehazki, Belgikak, Danimarkak, Frantziak, Alemaniak, Irlandak, Suediak, Espainiak edo Italiak datu hori gainditzen zuten, eta Herbehereak eta Erresuma Batua hurbil zeuden (%85-%90). Datu horien azpitik, ekialdeko herrialdeez gain, Portugal eta Finlandiaren kasuak nabarmentzen ziren, %70 eta %85 artean.
Estaldura horren ordutegiak kontuan hartuta (lana eta familia hobeto uztartzeko orduan elementu nagusietako bat izan daitekeelako, adibidez, beren lanaldi osoa mantendu nahi duten eta murrizten ez duten edo eszedentziarik hartzen ez duten familientzat) eszenatoki desberdinak daude.
Babes formaleko egituren kasuan1, ordutegi-aukera zabalena eta baxuena zutenak bat zetozen, hiru urtetik beherako edo gorako haurren sistemak aztertzean. Hori horrela, Portugalek, Islandiak eta Norvegiak arreta ertaina ematen dute beren azpiegitura formaletan, astean 33 orduz baino gehiago (gogoratu EBn lanaldi estandarra astean 40 ordukoa dela). Aitzitik, ordutegi-eskaintza baxuena dutenak dira Austria, Irlanda, Herbehereak eta Erresuma Batua (astean 25 ordutik behera).
(34. grafikoa) . Haurren zaintza. Sistema formalak.
Batez besteko ordu-kopurua. 3 urtetik behera
Iturria: EUROSTAT (2012).
(35. grafikoa) . Haurren zaintza. Sistema formalak.
Batez besteko ordu-kopurua. 3 urtetik gora
Iturria: EUROSTAT (2012).
Tarteko taldean daude (EB27ko batez bestekoaren gainetik, asteko 26 ordutan), Espainia (28-30 ordurekin, gutxi gorabehera), Frantzia eta Finlandiarekin batera (hiru urtetik gorako eskaintzaren kasuan).
EAEn, nahiz eta ez daukagun estatistika alderagarririk, arreta-eredu formalaren aldeko apustu publiko handia egon da, batez ere Haurreskolak Partzuergoko haur-hezkuntzako eskola-ereduaren bidez, astean gehienez 40 ordu eskainita, baina ez daukagu batez besteko arreta-ordutegirik beste herrialde batzuekin alderatzeko2.
Sistema ez formalen3 eremuan, Herbehereak eta Austriak, esaterako, ordu-estaldura baxuagoko arreta-ordutegia dute (astean 9 eta 12 ordu artean) eta Portugalen, beste herrialde eskandinaviar batzuetan bezala, Finlandia edo Suedian kasu (ohituago daude honelako sistemetara, lehen adierazi bezala) batez besteko arreta astean ia 30 ordukoa da.
(36. grafikoa) . Haurren zaintza. Sistema ez formalak. Batez besteko ordu-kopurua. 3 urtetik behera
Iturria: EUROSTAT (2012).
(37. grafikoa) . Haurren zaintza. Sistema ez formalak. Batez besteko ordu-kopurua. 3 urtetik gora
Iturria: EUROSTAT (2012).
Espainiaren kasuan berriz ere tarteko posizioetan dago, nahiz eta hiru urtetik beherako haurrentzako espazioetan eskaintzen duen batez besteko arreta handiagoa den (astean 25 ordu, hau da, Europako eta Frantzia edo Alemania bezalako herrialdeetako batez bestekoaren gainetik), hiru urtetik beherakoen arretan baino (astean 10,8 ordu, Europako eta herrialde horietako batez bestekoaren azpitik).
EAEko egoerari dagokionez, datu estatistiko alderagarriak falta diren arren, azpimarratzekoa da honelako baliabideen aldeko apustu publikoa baxuagoa dela. Izan ere, sistema formalaren banaketa indartsuan ez bezala, sistema ez formalaren aldeko babesa murritzagoa da: batez ere haurrak zaintzeko pertsonen kontratazioa diruz lagunduz egiten da, Eusko Jaurlaritzako 177/2010 Dekretuan jasotakoaren arabera.
Datu horiek aztertuta, beraz, hiru ondorio nagusi atera ditzakegu:
EAEko haur-hezkuntzako eskolen ordutegia Europako antzeko baliabideen parekoa edo altuagoa da.
Hasteko, EAEko haur-hezkuntzako eskolak irekitzeko ordutegia ez da beste herrialde europar batzuetakoa baino baxuagoa. Hala ere, txosten honen azterketa-lanetan indar gehienez azaltzen zen alderdietako bat zen hau.
“Une honetan desoreka dago haur-hezkuntzako eskolen plaza-eskariaren eta zerbitzu honen eskaintzaren artean”.
(Elkarrizketa gizarte-erakundeekin)
Kontuan hartuta Haurreskolak Partzuergoak eskainitako ordutegiak Europa mailako altuenetakoak direla, zergatik eztabaidatzen dira familien artean? Zergatik ez dira guztiz erabilgarriak familia eta lana uztartzeko orduan?
Beharbada galderaren ardatza aldatu behar dugu erantzun ahal izateko. Izan ere, seguru asko haur-hezkuntzako ikastetxeen ordutegiak ez dira areagotu behar, baizik eta lan-merkatu euskalduna (eta, ondorioz, estatukoa) da arrazionalizatu behar dena, arlo horretan (txosten honen aurreko kapituluetan ikus zitekeen bezala) aldeak baitaude beste herrialde europar batzuekin.
Hau da, kontua ez da arreta-baliabideak beranduagora arte luzatzea, baizik eta lanaldi kontzentratuagoetara egokitzea, bizitzako alderdi desberdinak uztar daitezen eta, gainera, familiek beren seme-alabez goza dezaten. Izan ere, haurreskola bat irekitzeko ohiko ordutegia (07:30/08:00-16:30/17:00 izan ohi dena) Europako erdialdeko herrialde batean edo herrialde eskandinaviar batean guztiz zuzena da, baina estatu-mailan (eta EAE ez da salbuespena) oso zaila da lana 17:30 edo 18:00 baino lehen amaitzen duten enpresa pribatuak aurkitzea.
Berez, Esping-Andersen (2013) bezalako egileen esanetan “lehenetsi beharko litzatekeen politika publikoen eremu bat lan-merkatuaren egokitzapena da (…); izan ere, Espainiako lan-merkatuaren ezaugarri instituzionalak urrun daude emankortasunaren ikuspegitik egokiak izatetik”.
Ondorioz, beharbada galderak zerikusi gehiago dauka lan-ordutegiak aldatzeko moduarekin (europarren antzekoagoak eta arrazionalagoak izan daitezen, bizitza pertsonalarekin eta familiarekin uztartu ahal izateko), uztartze-baliabideen ordutegi-eskaintza altuagoarekin baino.
Aitzitik, azterketan antzeman den beste kritiketako bat (plazen banaketan dauden barne-desorekei buruzkoa, batez ere landako eta hiriko guneen arten) esanguratsua da. Izan ere, lehen kapitulu honetan adierazi dugun bezala, haur-hezkuntzako eskolek funtsezko garrantzia dute uztartzean eta emankortasunean, eta, beraz, beharrezkoa da baliabide horiek eskuratzeko erraztasunak eta aukerak izatea.
Harreman zuzena dago uztartze-baliabideen eskaintza publiko zabalaren eta bi gurasoak lanaldi osora sartzeko aukeraren artean.
Datuak aztertuta atera daitekeen bigarren ondorioa zera da, harreman garbia dagoela herrialde desberdinetan dauden soldata-tarteen eta beren uztartze-eskaintzaren kalitatearen artean.
Adibidez, Erresuma Batuan eta Herbehereetan soldata-tarte altua dago (%20koa eta altuagoa) eta eskaintzen dituzten uztartze-baliabide formalek ordutegi oso murritza dute. Aitzitik, Portugal, Danimarka edo Italian egoera bestelakoa da: soldata-tarte txikiagoa eta baliabideen ordutegi zabalagoa.
EAEk uztartzea babesteko baliabideetan egin duen apustua batez ere sistema formalarekin lotuta dago.
EAEn uztartzea babesteko baliabide-sarea geroz eta indartsuagoa da eta azken urteetan inbertsio publiko bizia egin da, batez ere Haurreskolak zabaltzeko.
Hala ere, arreta ez formaleko ereduek (Europako beste herrialde batzuetan oso ohikoak direnek) ez omen dute lehentasunik euskal administrazioan, dimentsio txikiagoa baitute eta, azken urteetan, murriztu ere egin baitira.
1 EU-SILC metodologiaren arabera, sistema formaletan honakoak sartzen dira: eskolaurreko hezkuntza, eskolako hezkuntza (gogora dezagun Europako herrialde batzuek 4 urtetan hasten dutela nahitaezko eskolaratzea, adibidez, Luxenburgok, edo 5 urtetan, adibidez, Greziak, Herbehereak edo Erresuma Batuak), haurren zaintza erkidego-zentroetan eskolako edo eskolaurreko ordutegitik kanpo (aurretik edo ondoren) eta egunetako zentroetako zaintza.
3 EU-SILC metodologiak sistema ez formalen artean sartzen ditu haurren arreta pertsonala profesional baten esku dagoenean (child-minder) edota gurasoak ez diren beste senide batzuen esku, auzokideen esku, familiako lagunen esku eta abar, etxean (euren etxean edo zaintzailearenean), hau da, espazio profesionalak eta ez profesionalak barne hartzen ditu.
5. Familiei laguntzeko neurrien azterketa, mendetasunari dagokionez
Mendetasunaren gaineko prestazioak bi talde handitan banatzen dira: batetik, prestazio ekonomikoak daude (adibidez, pertsonak kontratatzeko laguntzak edo diru-laguntzak, zuzenak edo zerga-desgrabazioen bidezkoak), eta, bestetik, zerbitzuak dauzkagu (baliabideak, programak, azpiegiturak, eta abar), hiritarren esku jartzen direnak mendetasun-egoeran dauden pertsonak zaintzeko, bai arreta-sare formalen bidez, bai ez formalen bidez.
Dualtasun hori, era berean, Europako familia-elkarteen eskaria ere bada (COFACE, 2011). Izan ere, zaintza formaleko, ez formaleko edo bien nahasketako sistemen artean aukeratu nahi dute, familia eta lana uztartzeko aukera ematen dieten familia-zaintzarako sistemak eskuratu ahal ditzaten beraiei egokien iruditzen zaien eran, betiere diru-laguntzak ez badira estatuak gai honetan duen erantzukizuna ordezteko erabiltzen.
Azaldu beharra dago, nahiz eta txosten honetan zehar bereizi egin diren menpeko pertsonen eta ezgaitasunen bat dutenen babes publikoak (alde nabarmenak daudelako garapen-bidean dauden herrialdeen artean eta azpi-talde hauetako bakoitzari emandako laguntzaren ibilbidean eta azterketa berezia askoz argiagoa delako banakoen egoerei buruz), bi babes publikoak, orokorrean, modu bakarrean gauzatzen direla.
Izan ere, bi kasuetan mendetasun-mailaren araberakoa da baliabide edo diru-laguntza jakin baterako sarbidea. Hau da, adina edozein izanda ere, prestazioa eskuratzeko elementu erabakigarria mendetasun-mailaren balorazioa da.
Ondorioz, laugarren kapituluan aztertutakoaren ildotik, mendetasunaren balorazioa funtsezkoa da prestazioak eskuratzeko gakoa delako, eta horrexegatik izan du horrenbesteko garrantzia (lehen ere ikusi dugun bezala) hirugarren sektoreak txosten hau egiteko prozesuan erakutsi dituen eskarien artean.
Jarraian labur-labur aztertuko dira sare formalean eta ez formalean dauden baliabideak, haurtzaroari buruzko kapituluan egin den bezala, diru-laguntzak edo baliabide eta zerbitzuak diren kontuan hartuta.
5.1. Diru-laguntzak
A. Baimen ordainduak
Jaiotza edo adopzioaren kasuistiken kasuan ez bezala (gurasoen baimen ordainduak baitaude), Europako herrialde gehienek ez dute aitortzen ezintasunen bat duten edo osasun-egoera larri-larrian dauden senideentzako arreta-baimenik.
“Familiaren barruan gobernuek prestazio ez formalak (batez ere une jakinetan) aitortzeko bidean aurrera egiteko beharra” (COFACE, 2011) Europako familia-elkarteen aldarrikapen nagusietako bat da. Azken horiek apustu garbia daukate “estatu-kideei familia zaintzeko gutxienez hiru hilabeteko baimen bat emango dien legedi europarra garatzeko orduan, gutxienez gaixotasun-bajaren mailan ordainduta eta lanari eta gizarte-prestazioei dagokienez babestuta”.
Esparru europarrean, Finlandian eta Frantzian esaterako, menpeko pertsonak zaintzen dituztenei ordaintzeko sistemak dauzkate. Era berean, Espainian ere badago figura hori, nahiz eta salbuespen bat den (teorian) araua baino gehiago.
EAEn Europa mailako sistema aitzindaria jarri da arlo horretan, lehen urratsak eman baitira mendetasunen bat duten edo osasun-egoera larrian dauden senideen zaintza aitortzeko bidean (mendetasun-egoeran edo larritasun handian dauden senideak zaintzeko Eusko Jaurlaritzaren laguntzen bidez, lana eta familia uztartzeko xedez), familia eta lana uztartzen laguntzeko, gizon eta emakumeen aukera-berdintasuna sustatuz.
Laguntza horien barruan sartzen dira lanaldi-murrizketa eta eszedentzia mendetasun-egoeran dauden familientzat, 2.000 eta 3000 euro arteko zenbatekoekin urteko mendetasun-egoeretarako eta 800 eta 1.000 euro arteko zenbatekoekin osasun-egoera larrietarako, 2010eko ekainaren 30eko aginduak 177/2010 Dekretuan aurreikusitakorako adierazten duen bezala.
Laguntza-tipologia honek, orokorrean, Europako familia-elkarteen gomendioak betetzen ditu, azken horiek lan-murrizketa partzialen alde egiten baitute (EAEko kasuan bezala) lanaldi osoko eszedentzia luzeen alde baino gehiago. Diotenez, horrelako baimenek “aukera eman behar dute mendetasun-egoeran, gaixotasun larriekin, ezintasundun senideekin eta abar dauden pertsonei laguntzeko eta nahikoa malguak izan behar dute, hala nahi izanez gero, lanarekin eta arreta-sistema formalekin bateragarri izateko” (COFACE, 2011).
Malgutasuna, lana uztartzeari begira, ezinbestekoa da arrakasta lortzeko. Izan ere, honakoak lortu behar dira:
Hala ere, familia ahulentzat (esaterako, gurasokide bakarrekoentzat edota errenta baxua dutenentzat) arazoak sortzen dituzten diru-laguntzak dira. Izan ere, koordinatzaileak berak dioenez, “ordainketa-mailaren eta gizarte-laneko babesaren bermea oso garrantzitsua da orokorrean, baina kritikoa da familia ahul batzuentzat, adibidez, gurasokide bakarreko familientzat, beraiek batira ahulezia-egoera handienean daudenak, familia-sare txikiagoa eta diru-sarrera baxuagoak dituztelako eta figura heldu bakarrak dauzkalako diru-sarrerak. Ondorioz, bazterkeria-arriskuan geratzeko aukera gehiago dute” (COFACE, 2011).
B. Diru-laguntza zuzenak eta zerga-desgrabazioak
Aitzitik, diru-laguntzak (bai zuzenak, bai, bereziki, zerga-sistemaren bidezkoak) ohikoagoak dira. Horiek aztertu ahal izateko garrantzitsua da administrazioan bi multzo handitan kudeatu daitezkeela kontuan hartzea:
Lehen multzoan haurren estaldura sartzen da, hau da, orokorrean, 16-18 urtera artekoa, haurrei buruzko atalean eta 2. eranskineko 4. taulan sakonago aztertu dena.
Europako herrialdeek orokorrean berariazko osagarriak aurreikusten dituzte ezintasunen bat duten haurrentzat, bai zenbatekoan (oinarrizko zenbatekoa bikoizten dute), bai onura ekonomikoen sarbidean. Berez, errenta baxuekin batera, diru-laguntza zuzena eskuratzeko prestazio ez unibertsalak dituzten herrialdeetan aurreikusitako elementuetako bat da.
Bigarren multzoan 16-18 urtetik aurrerakoentzako diru-laguntzak aurreikusten dira, lan egiteko adinean zehar eta erretiratu ondoren (gaixotasunekin lotutako mendetasunen kasuan, adibidez, gaixotasun neurodegeneratiboekin lotutako kasuetan). Talde honetan bi diru-laguntza mota uztartu ohi dira:
Horrelako diru-hornidurak ere nabarmen aldatzen dira herrialdeen arabera, bai prestazioren unibertsaltasunari dagokionez, bai eskuratzeko bideari eta zenbatekoari dagokienez. 2. eranskineko 9. taulan kontsultatu daitezke datuok zehatzago, baina esan genezake herrialde europar bakan batzuek soilik eskaintzen dituztela horrelako neurriak (Frantzia, Alemania, Danimarka edo Herbehereak), orokorrean hilean 400 € eta 1.300 € arteko zenbatekoekin.
Espainian, mendetasunaren ondoriozko prestazioetarako eskubide subjektiboa aitortuta dagoen arren (eta, ondorioz, sistema unibertsala denez, nahiz ez doakoa, baliabide jakin batzuk ordaindu egin behar baitira pertsona onuradunaren gaitasun ekonomikoaren arabera), betearazpen-maila oso desberdina da bizilekuko autonomia-erkidegoaren arabera, EAE izanik autonomia pertsonala sustatzeko eta mendetasun-egoeran dauden pertsonak zaintzeko abenduaren 14ko 39/2006 Legearen betearazpen-maila altuena duenetakoa bat.
Autonomia sustatzeko eta mendetasunari arreta emateko prestazioak zerbitzuak (gauzazko prestazioak) edo diru-laguntzak (diruzko prestazioak) izan daitezke. Lehenengo horiek lehentasuna dute diruzko prestazioen gainetik, nahiz eta hori, edonola ere, dauden zerbitzuen eraginkortasunaren eta nahikotasunaren araberakoa izango den. Horrenbestez, autonomia pertsonala sustatzeko eta mendetasun-egoeran dauden pertsonak zaintzeko legeko 14.2 artikuluari jarraiki, mendetasunari arreta emateko prestazioei dagokienez, honakoa ezartzen da: “15. artikuluko katalogoko zerbitzuek lehentasuna izango dute eta autonomia-erkidegoetako gizarte-zerbitzuen sareko eskaintza publikoaren bidez emango dira, behar bezala egiaztatutako zerbitzu edo zentro publiko edo pribatu hitzartuen bidez”.
5.2. Zerbitzuak eta baliabideak
A. Baliabide-mota nagusiak. Sistema formalak eta ez formalak
Txosten honetan aztertutako beste prestazio batzuetan bezala, mendetasunari buruzkoak ere asko aldatzen dira herrialde europarraren arabera. Camacho, Rodríguez y Hernándezen (2007) esanetan, alde esanguratsuak daude prestazioaren aitorpenari, jasotako modalitateei, erabilitako sare-motari, zerbitzuaren unibertsaltasunari edo ordainketa-moduari dagokienez. Herrialdeen profilen azterketa banakatua eginez gero, estatu europarrek mendetasunari arreta emateko baliabide desberdinak eskaintzen dituzte (herrialdeen eredu desberdinak 2. eranskineko 10. taulan ikus daitezke), txosten honetan etxean bertan edo etxetik kanpo ematen diren kontuan hartuta bildu direnak.
Horrenbestez, batetik etxeko zaintzarekin lotutakoak daude, orokorrean senideak partzialki konpentsatzen dituzten diru-laguntzen bidez ematen direnak, nahiz eta herrialde batzuek (adibidez, eskandinaviarrek) zerbitzu profesionalak ezartzen dituzten (erizaintzakoak eta bestelakoak) etxean arreta eskaintzeko.
Bestalde, menpeko pertsonei etxetik kanpo arreta emateko baliabideak daude, batez ere eguneko zentroak, egoitza-zentroak, lanbide-zentroak eta abar.
MENDETASUNARI ARRETA EMATEKO BALIABIDE NAGUSIAK EUROPAN |
---|
Etxeko laguntza Diru-laguntzak Diruzko hornidurak dira eta menpeko pertsonarentzat (edo eguneroko bizitzako gaitasunak galdu dituenarentzat) eta horien ardura duten senideentzat izan daitezke. Lehen kasuan, orokorrean estatuko sistemak onartutako hornitzaile-mailaren (hornitzaile ziurtatuak) prestazio jakin bat eskuratu ahal izateko erabiltzen dira, horrek erabakitzeko askatasun altua ematen baitie erabiltzaileei. Nahiko komuna da eredu kontinentaleko herrialdeetan (Austria, Erresuma Batua) eta eskandinaviarretan. Bigarren kasuan, menpeko pertsona bere kargura duen familiaren zerbitzuak eskuratzeko kostuak (edo diru-sarreren galera) konpentsatzeko erabiltzen da (herrialde batzuetan pertsonak berak kobratzen du eta beste batzuetan familiak). Eredu mediterraneoan gehiago ematen da, Italian edo Espainian kasu. |
Etxeko zaintza Arreta-sare ez instituzionalaren barruan, herrialde eskandinaviarrak eta kontinentalak menpeko pertsona bere etxean edukitzearen aldekoak dira (baita mendetasun altuko egoeretan ere). Horretarako, etxean zaintza soziosanitarioa (erizaintza, fisioterapia, konpainia pertsonala eta abar) emateko sistemak, etxea egokitzeko laguntzak eta laguntza teknikoak ematen dira. |
Erkidegoko beste zerbitzu batzuk Gutxiago ikusten diren arren, herrialde batzuek konpainiarako, auzoan laguntasunak bilatzeko, garraio publikoan konpainia egiteko, garbitegirako eta abarretarako zerbitzuak ezartzen dituzte. Orokorrean, hirugarren sektoreko erakundeek ematen dituzte eta etxean bertan edo erkidego-zentroan eskaintzen dira (sozialak edo anbulatorioak). |
Etxetik kanpoko arreta Eguneko zentroak eta lanbide-zentroak Eguneko zentroak egunez arreta emateko ekipamenduak dira eta menpeko pertsonak arreta soziosanitarioa (fisioterapia, errehabilitazioa, estimulazio psikosoziala, ileapaindegia, higienea eta abar) jasotzen du lan-ordutegian (normalean 8:00ak eta 19:00ak bitartean), gero bere etxera bueltatu nahiz senideen etxean bizi bada ere. |
Orokorrean, mendetasun-etapa neurtuetan erabiltzen dira eta kudeaketa eta titulartasun publikokoak nahiz eskaintza publikokoak izan daitezke, baina erakunde pribatuek kudeatzen dituzte (herrialdearen arabera irabazi asmoz edo irabazi asmorik gabe). |
Egoitza-zentroak Mendetasun altuagoko egoeretarako egoitza-ekipamenduak daude. Horietan, ostatuaz gain, eguneko zentroko zerbitzu berberak eskaintzen dira. Normalean erkidego-izaera altua dute. Baztertu egin da hiri-inguruetatik kanpoko egoitza-zentro handien eredua. Neurri apalagoan, egoitzez gain zaintzapeko apartamenduak (mendetasun-maila baxuagoa duten eta autonomia gehiago izan dezaketen pertsonentzat) eta etxe partekatuak (elementu esperimentalagoekin) bezalako ereduak daude. |
Garraio egokitua Lehen aipatutako zentroetara joateko edo mendetasundun pertsonen mugikortasuna errazteko, garraio egokitutako sistemak ezartzen dira. |
Diru-laguntzak
Diruzko hornidurak dira eta menpeko pertsonarentzat (edo eguneroko bizitzako gaitasunak galdu dituenarentzat) eta horien ardura duten senideentzat izan daitezke.
Lehen kasuan, orokorrean estatuko sistemak onartutako hornitzaile-mailaren (hornitzaile ziurtatuak) prestazio jakin bat eskuratu ahal izateko erabiltzen dira, horrek erabakitzeko askatasun altua ematen baitie erabiltzaileei. Nahiko komuna da eredu kontinentaleko herrialdeetan (Austria, Erresuma Batua) eta eskandinaviarretan.
Bigarren kasuan, menpeko pertsona bere kargura duen familiaren zerbitzuak eskuratzeko kostuak (edo diru-sarreren galera) konpentsatzeko erabiltzen da (herrialde batzuetan pertsonak berak kobratzen du eta beste batzuetan familiak). Eredu mediterraneoan gehiago ematen da, Italian edo Espainian kasu.Etxeko zaintza
Arreta-sare ez instituzionalaren barruan, herrialde eskandinaviarrak eta kontinentalak menpeko pertsona bere etxean edukitzearen aldekoak dira (baita mendetasun altuko egoeretan ere).
Horretarako, etxean zaintza soziosanitarioa (erizaintza, fisioterapia, konpainia pertsonala eta abar) emateko sistemak, etxea egokitzeko laguntzak eta laguntza teknikoak ematen dira.Erkidegoko beste zerbitzu batzuk
Gutxiago ikusten diren arren, herrialde batzuek konpainiarako, auzoan laguntasunak bilatzeko, garraio publikoan konpainia egiteko, garbitegirako eta abarretarako zerbitzuak ezartzen dituzte. Orokorrean, hirugarren sektoreko erakundeek ematen dituzte eta etxean bertan edo erkidego-zentroan eskaintzen dira (sozialak edo anbulatorioak).Etxetik kanpoko arreta
Eguneko zentroak eta lanbide-zentroak
Eguneko zentroak egunez arreta emateko ekipamenduak dira eta menpeko pertsonak arreta soziosanitarioa (fisioterapia, errehabilitazioa, estimulazio psikosoziala, ileapaindegia, higienea eta abar) jasotzen du lan-ordutegian (normalean 8:00ak eta 19:00ak bitartean), gero bere etxera bueltatu nahiz senideen etxean bizi bada ere.Orokorrean, mendetasun-etapa neurtuetan erabiltzen dira eta kudeaketa eta titulartasun publikokoak nahiz eskaintza publikokoak izan daitezke, baina erakunde pribatuek kudeatzen dituzte (herrialdearen arabera irabazi asmoz edo irabazi asmorik gabe).Egoitza-zentroak
Mendetasun altuagoko egoeretarako egoitza-ekipamenduak daude. Horietan, ostatuaz gain, eguneko zentroko zerbitzu berberak eskaintzen dira. Normalean erkidego-izaera altua dute. Baztertu egin da hiri-inguruetatik kanpoko egoitza-zentro handien eredua.
Neurri apalagoan, egoitzez gain zaintzapeko apartamenduak (mendetasun-maila baxuagoa duten eta autonomia gehiago izan dezaketen pertsonentzat) eta etxe partekatuak (elementu esperimentalagoekin) bezalako ereduak daude.Garraio egokitua
Lehen aipatutako zentroetara joateko edo mendetasundun pertsonen mugikortasuna errazteko, garraio egokitutako sistemak ezartzen dira.
Orokorrean, Europako hegoaldeko herrialdeetan eskaintza publikoak gehiago lantzen du etxetik kanpoko arreta (egoitzak, eguneko zentroak eta abar), nahiz eta kasu batzuetan etxeko arretarako diru-laguntzak ere aitortzen diren. Aitzitik, Europako iparraldeko herrialdeetan zaintza-sarean sartzen dira bai etxe barruko bai kanpoko arreta, eta nahiko maiz hautatu ahal dute familiek bi aukeren artean.
Zerbitzuen kostuei dagokienez, herrialde mediterraneoetan eta kontinentaletan horiek eskuratu ahal izatea menpeko pertsonaren diru-sarreren araberakoa da, eta, oro har, kostuen zati bat ordaindu beharko du. Era berean, zailtasunak daude sarbide-unibertsitatean; izan ere, batzuetan legediak plaza baterako eskubidea aitortzen duen arren, eskaintza ez da nahikoa izaten. Bestalde, herrialde eskandinaviarretan zerbitzuak unibertsalak dira eta, orokorrean, doakoak.
B. Estaldura-mailak
Europako azterketa konparatibo honetako beste espazio batzuetan maiz ikusi dugun bezala, menpeko egoeran dauden pertsonei laguntzeko sistemen azterketak alde nabarmenak islatzen ditu herrialdearen arabera.
Era berean, gai honetan datu orokorrak falta dira (eta, batez ere, EAE beste herrialde europar batzuekin alderatu ahal izatekoak, beraz, estatuko erreferentziak erabili behar izan dira) eta datuak zaharrak dira (horrek zailago egiten du datok aztertu ahal izatea).
Oro har, Europako estaldura-datuek bi talde handi ezartzen dituzte. Batetik, lan egiteko adinean dauden pertsonak (16-65 urte) eta, bestetik, erretiro-adinean dauden pertsonak (65 urtetik gora); funtsean bat datoz lehen taldean ezintasunen bat duten pertsonekin eta bigarrenean adinarekin lotutako gaixotasunen ondoriozko mendetasun-egoeran dauden pertsonekin.
Lan egiteko adinean dauden pertsonen kasuan, mendetasunagatik diru-laguntza jasotzen duten ezintasundun pertsonen batez besteko europarra ezintasun latzeko kasuetan %50 baino baxuagoa izan da eta ezintasun neurtuko kasuetan %20 baino apur bat altuagoa, egoera nabarmen aldatzen delarik herrialdearen arabera.
(38. grafikoa) . Lan egiteko adinean dauden eta onura ekonomikoak dituzten biztanleak, ezintasun-motaren arabera
Iturria: EUROSTAT (2001).
Ezintasun latza duten pertsonei dagokienez, Espainian portzentajea batez bestekoa baino altuagoa da (%56), baina Belgikan, Danimarkan eta Erresuma Batuan kopuruak are altuagoak dira. Europako herrialde gehienak %27 eta %36 arteko estalduran kokatzen ziren.
Ezintasun neurtua zuten pertsonen kasuan, batez besteko europarra %21ekoa zen. Espainian biztanleriaren %28ri eskaintzen zitzaion estaldura eta zenbateko hori Europa osoko altuenetakoa da, Danimarkaren atzetik soilik (%29). Aitzitik, beste muturrean daude Frantzia, Austria, Portugal edo Italia, %14aren azpitik.
Datuak lotuz gero, EAEk posizio ertain altua izango luke testuinguru europarrean, estatuko batez bestekoa beteta soilik. Datu hori are gehiago indartzen da honako kopuruekin; 2010ean EAEk 4.100 plazatik gorako eskaintza izan zuen ezintasunen bat zuten pertsonentzat (gehienak 35 urtetik beherakoak) eguneko zentroen eta egoitzen artean, 118 milioi eurotik gorako gastua eraginez.
(21. taula) . Eguneko zentroak EAEn. Ezintasunen bat duten pertsonei buruzko datuak. 2010. urtea
GASTUA GUZTIRA (milaka €) | 28292 | 7342 | 20950 |
GUZTIRA | Publikoa | Pribatua | |
Zentroak | 73 | 17 | 56 |
Plazak | 1859 | 357 | 1502 |
Erabiltzaileak | 1812 | 339 | 1473 |
Iturria: EUSTAT (2010a).
(22. taula) . Egoitzak EAEn. Ezintasunen bat duten pertsonei buruzko datuak. 2010. urtea
GASTUA GUZTIRA (milaka €) | 90488 | 45133 | 45355 |
GUZTIRA | Publikoa | Pribatua | |
Zentroak | 169 | 45 | 124 |
Plazak | 2289 | 821 | 1468 |
Erabiltzaileak | 2203 | 772 | 1431 |
Iturria: EUSTAT (2010a).
Bigarren taldeari dagokionez (65 urtetik gorako pertsonak), EBn 65 urtetik gorako menpekoen %10,8k soilik jasotzen zituen iraupen luzeko zaintza-sistemaren onurak 2007an.
Patroi geografikoa oso nabarmena da, Europan iparralderen zeuden herrialdeak baitziren estaldura-ratio altuenak eskaintzen zituztenak: Islandia %30aren gainetik, Danimarka, Herbehereak, Norvegia eta Finlandia baino altuago, %20a baitute.
(39. grafikoa) . Iraupen luzeko zaintzak jasotzen dituen
65 urtetiko gorako biztanleriaren portzentajea
Iturria: Marin, B et al. (2009).
Horrek guztiak haustura nabarmena eragiten du Europako estaldura-mailetan. Izan ere, batez bestekoa %11 baino zerbait baxuagoa bada ere, alde handiak daude iparraldeko herrialdeen (%20tik gora) eta hegoaldekoen (%10etik behera) artean.
Zehazki, eremu mediterraneoan (Espainia barne) %8,5etik beherako tasak dauzkagu, hots, Europako batez bestekoa baino %2tik gora baxuago.
Bestalde, herrialde kontinental gehienak batez bestekoaren azpitik daude, Alemania, Luxenburgo, Irlanda eta, batez ere Frantzia gailentzen direlarik (azken hori Espainiaren azpian dago).
EAEren kasuan, datu alderagarririk ez dagoen arren, 2.550 plaza publikotik gora dago eguneko zentroetan eta 6.700tik gora egoitzetan, gastu partekatua 300 milioi euro baino gehiagokoa izanik 2010erako.
(23. taula) . Eguneko zentroak EAEn. Adineko pertsonei buruzko datuak. 2010. urtea
GASTUA GUZTIRA (milaka €) | 44421 | 31427 | 12994 |
GUZTIRA | Publikoa | Pribatua | |
Zentroak | 136 | 92 | 44 |
Plazak | 3828 | 2550 | 1278 |
Erabiltzaileak | 3106 | 2106 | 1000 |
Iturria: EUSTAT (2010a).
(24. taula) . Egoitzak EAEn. Adineko pertsonei buruzko datuak. 2010. urtea
GASTUA GUZTIRA (milaka €) | 507386 | 216617 | 290768 |
GUZTIRA | Publikoa | Pribatua | |
Zentroak | 431 | 133 | 298 |
Plazak | 19873 | 6786 | 13087 |
Erabiltzaileak | 17209 | 6276 | 10933 |
Iturria: EUSTAT (2010a).
Etxeko arretaren kasuan, nahiz eta teorian nazio-mailan aplikatzen den, EAEn datu hori aipagarria da etxeko arreta-zerbitzuen betearazpen-mailagatik (besteak beste autonomia pertsonala sustatzeko eta mendetasun-egoeran dauden pertsonak zaintzeko abenduaren 14ko 39/2006 Legean eta Gizarte Zerbitzuei buruzko abeduaren 5eko 12/2008 Legean arautuak). Zerbitzuk, hain zuzen, foru– eta udal-mailan ematen dira eta eguneroko bizitzako jarduerak egiten arreta pertsonala ematea dute xede (higienea, jantziak, elikadura, medikamenduen kontrola eta abar). Hala ere, funtzio horiek ez dira nahastu behar lehen aipatutako herrialde eskandinaviarretako zerbitzu soziosanitarioekin, horien barnean erizaintzako, etxeko osasun-arretako, errehabilitazioko… baliabide integralak sartzen baitira.
EAEko mentasunaren errealitateari buruzko datuen azterketa zehatzagoa eta gure erkidegoan estatu-araudiak izan duen ezarpena ikus ditzakegu Arartekoak 2011ko ekainean argitaratuko txosten berezian, EAEn norberaren autonomia sustatzeko eta mendetasunari arreta emateko legearen aplikazioaizenburupean.Gai honen jarraipenaren eta erregistratutako bilakaeraren emaitzak 2011,2012 eta 2013. urteetako txostenetan jasotzen dira, III. kapituluko 11. atalean.
6. Ondorioak
Familiei laguntzeko politika europarren errealitatea oso anitza da eta aldeak daude herrialdeen edota eskualdeen artean. Hala ere, hiru eredu nagusi bereiz ditzakegu: eskandinaviarra, kontinentala eta mediterraneoa.
Antolakuntza-ereduak eta gastu publikoa
Oro har, gobernuetako antolakuntza-eredu aurreratuenek, familiei laguntzeko politiken kudeaketan, bi elementu uztartzen dituzte: batetik, familien gaineko eskumen zehatzak dituen ministerio bat, eta, bestetik, familia-politikak koordinatu eta zeharkako bihurtzeko agentzia edo organismo arduradun bat. Frantzia eta Suedia dira eremu honetan erreferente nagusiak.
Gastu publikoari dagokionez, Europako errealitateak desberdintasun izugarriak islatzen ditu eta alde asko dago herrialde batetik bestera (baita eskualde batetik bestera ere). Herrialde batzuetan laguntza-profiletan gehiago lantzen da haurtzaroa (adibidez, Irlandan edo Luxenburgon), beste batzuetan gehiago jorratzen da ezintasuna (batez ere herrialde eskandinaviarretan, Norvegia, Finlandia eta Danimarka kasu) eta hirugarren talde batek adineko pertsonei eskaintzen die arreta gehien (esaterako, Italiak, Frantziak eta Austriak).
EAEk, ahalegin absolutuari eta erlatiboari dagokienez (gastua BPGren portzentajean eta gastua per cápita), tarteko posizioa dauka Europako herrialde nagusien artean, nahiz eta barne-banaketa oso desorekatua den, adineko pertsonen (batez ere) eta ezintasunaren (neurri txikiagoan) arreta lantzen baita gehien (bi eremu horietan posizio ertain-altuak izanik), eta, bestetik, haurtzaroari ematen zaion laguntza ratio europarretatik oso urrun dago.
Haurtzaroari dagokionez
Haurtzaroaren esparruan, EAEn baliabideak askoz baxuagoak dira eta oso urrun daude Europar Batasuneko batez besteko estandarretatik. Arrazoi nagusia zera da: ez dago kostuak familientzako etengabeko diru-transferentzia bidez konpentsatzeko eredu unibertsalik, inguruko herrialde askotan bezala, EAEk zerga-sistema erabiltzen baitu batez ere laguntza ekonomikoetarako (Europako erdialdeko eta Eskandinaviako herrialdeek ez bezala).
Beharbada elementu honek sortzen du distantzia gehien familiei laguntzeko euskal sistemaren eta beste herrialde europar batzuetakoaren artean. Izan ere, Europako herrialde gehienek (Belgika, Alemania, Danimarka, Norvegia, Frantzia, Austria, Finlandia, Luxenburgo, Suedia eta abar) familientzako aldizko transferentzia unibertsalak egiten dituzte hilean batez beste 100 eta 150 euro arteko zenbatekoan, gutxienez 18 urtera arte (kasu askotan errentako zerga-kenkari gisa aurreikusten dira familia-egituraren eta senideen arretaren ondoriozko zaintzen esparruan).
Amatasun– eta aitatasun-baimenen harira, Europan amatasun-baimena estatukoaren eta euskaldunaren oso antzekoa da: unibertsala da, %100ean ordaintzen da eta 15 eta 18 aste arteko iraupena dauka (nahiz eta herrialde eskandinaviarretan, Suedian kasu, askoz altuagoa den eta, gainera, baterako erantzukizuna sustatzen duen), eta batez besteko aitatasun-baimena 10 eta 14 egun bitartekoa da, %100ean ordainduta, nahiz eta herrialde guztiek ez duten oraindik aurreikusten.
Edonola ere, EAE kasu horietan batez besteko europarraren barruan badago ere, emandako denborek eztabaida pizten dute. Izan ere, familia europarrek baimenak gutxienez 24 astera igotzeko eskatzen dute.
Seme-alabak zaintzeko orduan laguntza emateko asmoz familien esku jartzen diren baliabide eta zerbitzuei dagokienez, Europako egoera oso anitza da eta, orokorrean (Frantzia, Herbehereak, Belgika edo Austria), uztartu egiten da erkidegoko baliabide formalen (haurreskolak) eta ez formalen (childminding) eskaintza publikoa.
Aitzitik, EAEn ereduaren orientazioa instituzionala da guztiz eta haur-hezkuntzako eskolen (batez ere haurreskolen) sistema apurka-apurka unibertsaltzea sustatzen du bereziki. Horiek, plazen eskaintzan gabeziak dituzten arren (batez ere hiriguneetan), beste herrialde europar batzuen antzeko ordutegia dute (eta, beraz, familien uztartze-arazoak askotan lotura gehiago dute gailentzen diren lan-ordutegiekin, haur-hezkuntzako sistemen ordutegi-zabaltasunarekin baino).
Izan ere, EAEko lan-ordutegien arrazionalitatea birplanteatzen ez bada (askotan egun guztia barne hartzen baitute), uztartze-baliabideen eragina baxuagoa izango da, egungo lan-ordutegiak orokorrean luzeagoak direlako haurtzarora bideratutako baliabide publikoak eskaintzen dituenak baino.
Mendetasunari dagokionez
Mendetasunaren esparruan, Europako egoera oso anitza da herrialdeen eta eskualdeen arabera, bai kostuak konpentsatzeko laguntzei dagokienez, bai laguntzako baliabide eta zerbitzuei dagokienez.
Diru-laguntzen arloan, haurtzaroan gertatzen denaz beste, baimen ordainduak eta kostuak konpentsatzeko laguntzak (adibidez, lanaldi murrizketarako) orokorrean oraindik garatzeke daude eta Europako familia-elkarteetan aldarrikapen nagusietako bat dira.
Arlo honetan, EAE abangoardian dago Europan. Izan ere, senideen mendetasun-egoerei edo osasun-egoera oso larriei aurre egiteko eszedentzia edo lanaldi-murrizketak hartu izanagatik jaso ez diren sarreren konpentsazio partziala arautzen du 177/2010 Dekretuak.
Baliabide eta zerbitzuen arloan ere egoera desberdina da herrialdeen arabera. Herrialde guztiek egiten dute baliabide-eskaintza batez ere erkidegokoa, baina Europako iparraldeko eta erdialdeko herrialdeetan (adibidez, Finlandian, Suedian edo Austrian) gehiago uztartzen dira etxe barruko eta kanpoko arreta-baliabideak.
Edonola ere, laguntza horien indarra aldatu egiten da, orokorrean zerbitzuen doakotasuna ohikoagoa baita Europako iparraldean (Finlandia, Norvegia), eta kontinentearen erdialdean eta hegoaldean, aldiz, erabiltzaileek zerbitzuaren kostua ordaintzen parte hartzen baitute, errentaren arabera (Frantzia, Luxenburgo).
EAEn oro har gehiago garatu dira egoitza-baliabideak eta eguneko zentroak; hala ere, etxeko arreta ere, etxez etxeko laguntza-zerbitzuaren bidez, nahiko esanguratsua da (eredu eskandinaviarretan baino prestazio baxuagoak dauden arren), kalitate altuko arreta-ratioekin. Erkidego honetan, zehazki, gogotik betetzen da autonomia pertsonala sustatzeko eta mendetasun-egoeran dauden pertsonak zaintzeko abenduaren 14ko 39/2006 Legea.